'Als iets een afkorting wordt, moet je opletten'
Het woord ‘sturend’ werkt voor een bestuurder als machtsvraag: wie is hier de baas?, aldus Jannemarie de Jonge. Ze is blij met debat.
Voor het kabinet-Schoof zijn de elementen ‘water en bodem’ niet langer sturend in onze ruimtelijke ordening, maar moet er slechts ‘rekening worden gehouden met’. Het lijkt een afzwakking van de klimaat-adaptieve ambities. Hoe kijken experts daarnaar? In het vierde deel van een serie van vijf: Jannemarie de Jonge, rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving bij het College van Rijksbouwmeester en Rijksadviseurs.
BB Omarmt u de filosofie van water en bodem sturend?
‘Absoluut. Ik ben landschapsarchitect. Als je een plan maakt voor een ontwikkeling in een bepaald gebied, dan begin je met het bekijken hoe het landschap daar precies in elkaar zit. De basis wordt gevormd door water, bodem en de natuurlijke processen die ermee samenhangen. In de geschiedenis van de mensheid hebben we daar altijd rekening mee gehouden. Wonen en landbouwkundig gebruik werd afgestemd op de bodem en het watersysteem. We zijn daar in het modernisme van afgedreven en werden hoogmoedig in hoe we dat systeem konden manipuleren. Met onze veenweidegebieden hebben we onszelf zo steeds verder de problemen in gepompt. Vanaf de jaren ’90 werd het idee dat we ons land vrijelijk als een tabula rasa naar onze hand konden zetten vanuit mijn vakgebied steviger aangevochten. De hoogwaters van ’93 en ’95 hebben dat eens te meer duidelijk gemaakt. De strekking van beleidsdocumenten uit die tijd was hetzelfde als nu bij water en bodem sturend. Het is een ruimtelijke logica die in mijn genen zit. Die is daarna ook in de nationale ruimtelijke nota’s terechtgekomen, maar vervolgens weer weggeëbt.’
BB Waren de overstromingen in Limburg van 2021 een wake up call?
‘Die hebben daarbij zeker geholpen. Ik zat in een nationale beleidstafel naar aanleiding van die overstromingen. We konden voortbouwen op oude nota’s uit de jaren negentig. Omdat we nu veel meer kennis hebben over klimaat is dat stevig aangezet. Ik was heel blij dat een half jaar na die watersnood in het regeerakkoord van december 2021 water en bodem weer sturend werden verklaard.’
BB Het leidde zelfs tot kaarten met grote gebieden waar je niet meer zou moeten bouwen.
‘Dat zijn signaleringskaarten waarmee je zegt: let op, als je hier gaat bouwen wordt het heel duur. Of er zitten risico’s aan. Er is wat mij betreft een overtrokken verhaal gaan circuleren dat het no go areas waren. Zo werkt het niet. Het moet geen dogma worden. Water en bodem sturend werd al snel afgekort tot WBS. Nou, op het moment dat iets een afkorting wordt, dan moet je opletten. Dan heb je kans dat er iets in beton wordt gegoten en het denken stopt.’
Het woord ‘sturend’ werkt voor een bestuurder als machtsvraag: wie is hier de baas?
BB Ziet u de uitlatingen van Mona Keijzer dat WBS niet langer sturend is, maar dat we er wel rekening mee moeten houden als een wijziging van beleid of als semantiek?
‘Voor mij is het semantiek, het is politiek gemaakt. Dat heb ik me door iemand die meer in die wereld zit laten uitleggen. Het woord ‘sturend’ werkt voor een bestuurder als machtsvraag: wie is hier de baas? En dan zou je kunnen redeneren dat het waterschap de baas is over de gemeente. Maar zo werkt het in bestuurlijk Nederland natuurlijk niet, want het waterschap is een functionele overheid en ruimtelijke ordening ligt bij de gemeente. We hebben in dit land een vruchtbare combinatie nodig van vakmanschap en leiderschap. Dat vakmanschap zit voor dit onderwerp stevig bij de waterschappen, want die kennen de gevolgen van klimaatverandering. Met die kennis moet je gezamenlijk gaan tekenen én rekenen, en daar eerlijk in zijn. Dan leg je opties bestuurlijk aan een gemeente voor, met alle plussen en minnen. Het kan betekenen dat de woningnood dan toch zwaarder weegt. Dan kun je in een risicogebied misschien tijdelijke woningen neerzetten, wat niet het optimum is, maar waarmee we wel twintig jaar vooruit kunnen.’
BB Het aspect bodem komt er in de discussie bekaaid vanaf.
‘Ik zie water en bodem als één natuurlijk systeem. Als je dat meer zijn werk laat doen, plukken we daar de vruchten van. Dan moet wel de huidige bouwcultuur sterk veranderen. Dan ga je anders funderen en lichter bouwen. Dat moet sowieso. Want we hebben ook afgesproken dat we in 2050 100 procent circulair zijn. We kunnen niet meer blijven werken met beton en staal en funderingen zoals we gewend zijn. De hele bouwcultuur moet om.’
Ik denk dat het belangrijk is dat je een level playing field voor de bouwers organiseert
BB Moeten daar scherpere nationale regels voor komen via het Bouwbesluit of bent u voor meer vrijheid voor gemeenten?
‘Het is niet of-of. Ik denk dat het belangrijk is dat je een level playing field voor de bouwers organiseert en dat je ervoor moet waken dat elke gemeente het wiel zelf uitvindt. Maar dan kunnen er nog steeds situaties voorkomen waarbij een gemeente zegt: dit is zo’n bijzondere plek, hier willen we de vrijheid hebben om van de landelijke norm af te wijken. Dat is vaak ook de basis voor innovatie. Maar het moet geen wildwest worden.’
BB Stel dat u Mona Keijzer van advies zou mogen voorzien, wat zou u dan zeggen?
‘Dit kabinet zet sterk in op innovatie en op de kracht van de regio. Dan moet die regio ook in staat worden gesteld om experimenten ten uitvoer te brengen. We hebben 30 jaar een onafhankelijke Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting gehad. Die is in 2012 opgeheven. Breng dat weer in stelling, met nieuwe accenten. Bijvoorbeeld op het gebied van klimaatadaptatie, tijdelijkheid, maar ook ten aanzien van het gebruik van biobased materialen of voor de drinkwatervoorziening. Geef ruim baan aan innovatie, en laat die ondersteunen door het rijk, zodat regio’s ook van elkaars experimenten kunnen profiteren.’
Lees eerdere afleveringen in deze serie hier en hier en hier.
Reacties: 2
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Dan is het toch juist krom dat dáár op bezuinigd wordt, op innovatie, wetenschap, het onderwijs én de gemeenten. Nu heeft elk ministerie als toverwoord ''innovatie'', VWS, landbouw, VRO, maar wie moeten dan innoveren als de knaken worden weggehaald..