Hoogwaardig gebruik van grond stimuleren

Grond hoogwaardig hergebruiken is goed voor het milieu, circulariteit en de portemonnee. Welke stappen kun je als publieke opdrachtgever zetten om hoogwaardig gebruik van grond te stimuleren? Gebiedsspecifiek beleid helpt. “Dit biedt meer ruimte om vrijgekomen grond uit te zetten”, vertelt Disciplineleider Rivier Bert Flach, betrokken bij de dijkverbetering, rivierverruiming en gebiedsontwikkeling in het project Meanderende Maas.

Transitie versnellen

Grond behoort tot een van de belangrijkste materiaalstromen die vrijkomen in de grond- weg- en waterbouw. Vaak wordt het echter nog laagwaardig gebruikt, waardoor de fysieke, chemische en biologische eigenschappen - en daarmee de waarde van de grond - afnemen. Met name vervuiling maakt dat we grond niet altijd optimaal benutten. Door grond duurzaam, lokaal en circulair ofwel hoogwaardig te gebruiken, behouden en benutten we in Nederland zoveel mogelijk de kwaliteit van de bodem. Daarnaast zorgen minder transportbewegingen voor lagere CO2-emissies, en biedt het hoogwaardig gebruik van grond een oplossing voor de toenemende schaarste van ruwe materialen zoals zand en klei.

Om de transitie naar hoogwaardig gebruik van grond te versnellen, is het belangrijk dat overheden in Nederland minder sturen op lage kosten en meer op circulair werken. Dit wordt bijvoorbeeld gedaan in het project Meanderende Maas: een integrale dijkversterking en gebiedsontwikkeling tussen Ravenstein en Lith waarbij tien overheden én Boskalis Nederland betrokken zijn. Van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, provincies Gelderland en Noord-Brabant tot aan gemeenten, Natuurmonumenten en particuliere grondbezitters. Zesentwintig kilometer dijk wordt versterkt en tegelijkertijd wordt de rivier de Maas verruimd. Hierbij komt grond vrij die in het eigen project en in andere projecten gebruikt kan worden. Zo is hoogwaardige klei vrijgemaakt voor de keramische industrie, en gaat 400.000 kuub klei naar een dijkversterkingsproject in de buurt.

Gebiedsspecifiek beleid

Al vroeg was het doel van de betrokken partijen duidelijk: het hoogwaardig gebruik van grond moet gestimuleerd worden en daar zouden de juiste voorwaarden voor geschept worden. In plaats van uit te gaan van generiek beleid, benutten de betrokken partijen de mogelijkheid om onder het Besluit bodemkwaliteit een gebiedsspecifiek beleid te ontwikkelen, dat meer ruimte biedt voor het uitzetten van de vrijgekomen grond. Bert: “Generiek beleid is vaak waar initiatiefnemers voor gaan: zij passen de standaardregels toe, want dat scheelt inspanningen. Maar dit beleid maakt het juist lastiger voor de aannemer om de grondstroom goed af te stemmen. Want als je iets tegenkomt dat niet goed past binnen die generieke regels, dan loopt de hele grondwinning vast. Terwijl zulke risico’s kunnen worden uitgesloten door vooraf de juiste studies uit te voeren.” Bijvoorbeeld door informatie over bodem en ondergrond in Nederland op te halen bij de Basisregistratie Ondergrond.

Zo is voor de Maas - in samenwerking met de omgevingsdienst en Rijkswaterstaat - een (water)bodemkwaliteitskaart gemaakt van het gebied, waarmee de milieuhygiënische kwaliteit van de grond aangetoond kon worden. “Dit geeft zekerheid dat er geen milieurisico's aan het werk verbonden zijn, waardoor je meer kunt doen met de grond die vrijkomt.” Daarnaast is voor het gebiedsspecifiek beleid een studie gedaan om te beoordelen welke normen in dit gebied logisch zijn. De milieukwaliteit in het gebied mag immers niet achteruitgaan. “Doe je dit niet, dan zal de aannemer de grond misschien naar andere plekken verderop moeten afvoeren.”

Zo vroeg mogelijk

Bert benadrukt dat het belangrijk is om deze procedures in een zo vroeg mogelijk stadium op te starten, zodat het gebiedsspecifieke beleid nog ontwikkeld kan worden. “Het kost namelijk extra tijd.” Hierbij moeten aannemer maar ook het bevoegd gezag, ofwel de partij die de vergunning verleent, betrokken worden. Om de plannen uit te werken, maar ook om de vergunningen op tijd op orde te krijgen. De voordelen van het hoogwaardig gebruik van de grond benadrukken bij het bevoegd gezag heeft uiteindelijk geholpen bij het verkrijgen van de vergunningen voor de werkzaamheden rondom de Maas. Bert: “De partij die de grond van ons ontvangt, heeft die grond ook nodig voor een project. Krijgt hij het niet van ons, dan moet hij het ergens anders opgraven. Aan de omgeving richt dit veel meer schade aan omdat de grond ergens anders vandaan gehaald moet worden. Veel projecten halen dit dan uit België. Door grond hoogwaardig te gebruiken, proberen we de impact op de omgeving hier en elders te minimaliseren.”

Daarnaast levert het ook nog geld op om grond hoogwaardig te gebruiken. Al is dat vaak pas tegen het einde van een project met zekerheid vast te stellen. “Of het geld oplevert, kunnen we van tevoren hooguit inschatten. Maar we kunnen nu alle grond lokaal verwerken en benutten, dus ik hoef niets af te voeren naar een plek verder weg waar ik het minder goed kan toepassen. Daarom kun je er wel vanuit gaan dat het geld oplevert, maar om hoeveel geld het precies gaat weet je pas aan het eind.”

Tijdelijk opslaan

De komende jaren zullen veel werkzaamheden in Nederland uitgevoerd gaan worden om het Nederlandse oppervlaktewater te laten voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn Water. Ook bij deze projecten zal grond vrijkomen. Bert verwacht dat veel vrijgekomen klei lokaal kan worden hergebruikt als deze projecten gekoppeld kunnen worden aan dijkversterkingsprojecten. Wel maken de verschillende projecten, organisaties en planningen het hoogwaardig gebruiken van grond complex. Al is het niet onmogelijk. Belangrijk is om er rekening mee te houden dat – vanwege conflicterende planningen - grond soms tijdelijk in een lokaal depot moet worden opgeslagen. Ook bij de Meanderende Maas is hier rekening mee gehouden. Bert: “Mocht de dijkversterking in het andere gebied vertragen, dan kunnen we de grond tijdelijk elders neerleggen. Liever niet natuurlijk, maar het kan. Daar moet je al in de verkenningsfase van je project rekening mee houden en met elkaar inregelen.’

Een laatste tip van Bert bij het ontwikkelen van gebiedsspecifiek beleid: “Bedenk van tevoren waar er grond beschikbaar komt, waar het ongeveer naartoe moet en houd hier rekening mee bij je bodemonderzoek, ruim voordat je aan de uitvoering begint. Hiermee kun je een groot deel van de risico’s weghalen, zowel bij de gravende zijde als de ontvangende zijde, en ook voor de vergunningverlener. Dat is voor iedereen plezierig.”