Inkoopstrategie helpt bij transitie naar circulaire infra

Vanaf 2025 gaan overheden in Nederland de renovatie en bouw van bruggen en viaducten volledig circulair en klimaatneutraal uitvragen. De inkoopstrategie Circulaire Viaducten en Bruggen, ontwikkeld door het Rijk samen met andere publieke opdrachtgevers, helpt overheden in deze transitie. Van het opstellen van de juiste uitvraag tot aan de implementatie van het circulaire denken binnen de organisatie: Hans Dussel (Rijkswaterstaat), Chantal Zeegers (gemeente Rotterdam) en Klaas Ruitenberg (provincie Gelderland) vertellen wat de Inkoopstrategie voor overheden kan betekenen, en hoe je als bestuurder de weg hiervoor vrijmaakt binnen je organisatie. “Het is oké als het niet in één keer goed gaat.”

Hapklare brokken

In de inkoopstrategie staat beschreven hoe je in je organisatie een inkoopstrategie kunt implementeren om het circulair inkopen van viaducten en bruggen te stimuleren. Het geeft richting, vertelt Hans Dussel, directeur Inkoop en Contractmanagement bij Rijkswaterstaat. “Richting aan de weg die we met elkaar willen bewandelen.” Het document, dat is samengesteld door Rijkswaterstaat, ProRail, provincies, gemeenten en waterschappen, biedt een langetermijnvisie en moet duidelijkheid geven aan iedereen die bij de transitie betrokken is. Compleet met inkoop- en contracteisen die overheden zo in hun projecten kunnen opnemen: “Hapklare brokken om zelf te gaan toepassen.”

Dat de inkoopstrategie er nu ligt, klaar voor overheden om te gaan gebruiken, is een positieve ontwikkeling, ziet Chantal Zeegers, verantwoordelijk voor Klimaat, Bouwen en Wonen in Rotterdam: “De renovatie- en vervangingsopgave van infrastructurele werken is groot. Met deze inkoopstrategie kunnen we het gelijk goed doen en het planmatig aanpakken.” Rotterdam zet al goede stappen richting circulariteit maar, ziet Chantal: “Een structurele, planmatige aanpak die in alle processen goed is neergezet, ontbreekt nog.” De inkoopstrategie helpt bij het implementeren van die aanpak. “Op die manier kun je aan uniforme werkwijzen werken, waarmee je kunt opschalen van projectniveau naar programmaniveau. Zo kun je meer naar de lange termijn kijken. En ook de markt profiteert hiervan, die kun je zo meer zekerheid bieden. Zo weten marktpartijen waar ze aan toe zijn, en kunnen ze investeren in de benodigde materialen of bouwmethoden.”

Verschillende basisonderdelen

Ook de provincie Gelderland zet stappen in het doorvoeren van circulariteit bij het beheer en onderhoud van haar infrastructuur. Hiervoor gebruikt de provincie verschillende onderdelen van de inkoopstrategie om de markt aan te jagen. Gedeputeerde Klaas Ruitenberg: “De strategie heeft verschillende basisonderdelen waaruit je kunt kiezen voor jouw specifieke project. Dit maakt het heel bruikbaar en laagdrempelig, voor provincies maar ook voor gemeenten die minder personeel in dienst hebben.”

Voor het vervangen van een fiets- en voetgangersbrug met gebruikt hout bijvoorbeeld, koos de provincie ervoor om hulp van een bouwteam in te schakelen. Klaas: “Hierbij selecteer je een aannemer en daarmee ga je samen het ontwerp van – in dit geval - de brug maken.” De aannemer was in het proces een gelijkwaardige partner met veel ervaring op het gebied van houten en circulaire bruggen, waar de provincie veel van heeft geleerd. Klaas: “Zo zag de aannemer bijvoorbeeld allemaal houten beschoeiing om de oude verkeersbrug heen, dat nog bruikbaar bleek te zijn. Uiteindelijk hebben we dit kunnen gebruiken voor de nieuwe brug. Dankzij hun inbreng, het samenwerken met de markt, kom je tot goede inzichten.”

Uitdagingen die in de weg staan

Een uitdaging in het werken met de inkoopstrategie zit nog wel in het hergebruiken van materialen, denkt Klaas: “We kunnen het als overheid wel willen, maar de markt moet het gaan doen. Wij willen die markt aanjagen. En als bedrijven wel willen, moeten de middelen er ook zijn. De realiteit is dat de middelen steeds schaarser worden en de opgave van de overheid, ook van onze provincie, wordt steeds groter en ingewikkelder. We willen als provincie zelf het goede voorbeeld geven en houden bij wat de meerkosten zijn van circulair werken. Zodat we de beschikbare middelen op de goede manier inzetten.”

Ook de complexiteit van een renovatie- of bouwproject kan de circulaire transitie in de weg staan. Chantal: “Als je circulariteit per project afweegt, dan moet je een ontwerp al snel specifiek op maat laten maken. Waardoor alles langer duurt en meer kost. Terwijl je - zeker als het om een brug of viaduct gaat – natuurlijk niet die vertraging wilt hebben.” Op programmaniveau aan meerdere projecten tegelijk werken, met hulp van de inkoopstrategie, is daarom extra belangrijk. Chantal: “Zo kun je van tevoren al zien waar bepaalde materialen vrijkomen en welke je waar nodig hebt, waardoor je de planningen ook beter op elkaar kunt laten aansluiten.”  

Voorbeeldrol innemen

Natuurlijk zijn er altijd redenen te verzinnen waarom iets niet kan. Zoals regels of systemen die het niet toelaten. Maar uiteindelijk zit de grootste belemmering in de mensen zelf, meent Hans: “De mensen maken het systeem. Laat de grootste verandering in jezelf plaatsvinden. Bedenk of je in de meewerkstand zit, op zoek naar kansen of op zoek naar de beren op de weg.”

Om ervoor te zorgen dat het circulaire denken overal gemeengoed wordt – zowel in de eigen organisatie als in de markt – ligt er voor bestuurders een kans. Zij kunnen en moeten een voorbeeldrol innemen door te laten zien dat ze het belangrijk vinden en door bestuurlijke dekking te bieden in projecten. Hans: “Laat zien dat het oké is als het iets duurder uitpakt, als er extra risico’s blijken te zijn of het mogelijk iets langer duurt. Daar hoort ook een stukje acceptatie bij dat het niet erg is als het niet in één keer goed gaat. Je kunt ook niet verwachten dat alles gelijk goed gaat wanneer je moet veranderen met het hele systeem. Het gaat hoe dan ook niet in één keer goed. De geleerde lessen betalen zich uit in een strakke, gestandaardiseerde circulaire werkwijze.”

Gewoon doen

Al zijn de huidige geldende regels en normeringen niet ideaal voor de transitie waar we in zitten, bieden deze kaders wel ruimte. Hans: “Als er iets is dat het traject dat wij de afgelopen jaren met elkaar hebben doorlopen op weg naar de visie en strategie duidelijk maakte, is dat er ontzettend veel mogelijk is. En het is ook aan ons als overheden - of misschien wel als sector - om de regels van het systeem langzaam te veranderen. Daar kan en moet iedereen zijn of haar rol in pakken. Ja, het kost extra tijd, dat weten we. We moeten weliswaar versnellen maar daar draagt de inkoopstrategie ook aan bij, doordat we hiermee toewerken naar standaardisatie en een eenduidige vraag.”

“Ga aan de slag met de inkoopstrategie en ontdek”, is het advies van Hans aan alle provincies, gemeenten en waterschappen in Nederland. “Wees vooral niet bang, we kunnen dit met zijn allen. En door met elkaar aan de slag te gaan, laten we zien wat er al kan. Zo leren we van elkaars voorbeelden, inspireren we de markt en geven we weer richting. Als opdrachtgevers geven we samen deze transitie vorm.”