Publicatie actieplan tegen netcongestie bij huishoudens

Het gebeurt nu al: dat lampen beginnen te knipperen omdat de stroomvraag te groot is, dat op zeer zonnige momenten de omvormers van zonnepanelen afslaan omdat de levering aan het stroomnet niet meer houdbaar is, of dat er een storing optreedt door gebrek aan transportruimte in het laagspanningsnet.

Maar het aantal kleinverbruikers dat dit treft, waaronder vooral huishoudens, kan de komende jaren flink gaan groeien: naar anderhalf miljoen. Dat schrijft Stephan Brandligt, oud-wethouder in Delft, in de Actieagenda netcongestie laagspanningsnetten. Hij is de onafhankelijk coördinator die, in opdracht van klimaatminister Jetten, een conclaaf aanvoert van netbeheerders, gemeenten, provincies, ministeries en kennisinstellingen. Het resultaat is een plan van aanpak dat moet voorkomen dat straks veel huishoudens met stroomproblemen zitten.

Nooit bedoeld voor verwarming

Met name de meer landelijke gebieden zijn gevoelig voor problemen op het laagspanningsnet, vanwege de minder zware kabels die er in de grond liggen omdat dit deel van Nederland minder dichtbevolkt is. Daar komt bij dat het laagspanningsnet in Nederland nooit bedoeld was om woningen mee te verwarmen, aangezien het Groninger gasveld daar voldoende brandstof voor leverde. 

‘Daardoor volstond het decennialang om de Nederlandse laagspanningsnetten relatief ‘licht’ aan te leggen’, noteert Stephan Brandligt. Dat is nadelig tijdens een energietransitie, waarbij er inmiddels twee miljoen zonnepanelen op woningdaken liggen, er ruim 380.000 privé-laadpunten zijn, en er in 2023 tot misschien wel 170.000 warmtepompen zijn geplaatst.

Het moet robuuster

Dus moet het laagspanningsnet robuuster worden. Zo niet, dan gaan niet alleen de lampen knipperen of de omvormers afslaan, maar kan het ook moeilijk worden om huishoudens of winkeliers van nieuwe of zwaardere aansluitingen te voorzien. ‘Nu al is de wettelijke aansluittermijn van achttien weken amper haalbaar voor de netbeheerders’, schrijft Brandligt. ‘Zonder aanvullende maatregelen kan die termijn gaan oplopen tot vele maanden.’

Eén lastigheid is dat netbeheerders geen helder zicht hebben op de belasting van het laagspanningsnet. Van de transformatorhuisjes is een kwart van sensoren voorzien, en het duurt nog jaren voordat de andere driekwart er ook één heeft. Sinds 11 juli 2023 hebben netbeheerders wel de mogelijkheid om slimme meters in huishoudens af te lezen, op basis van de Gedragscode Slim Netbeheer van de Autoriteit Persoonsgegevens. Maar dan gaat het alleen om informatie over de spanning. Verbruikdata liggen juridisch nog buiten hun bereik. Volgens de actieagenda willen de netbeheerders en het ministerie van Economische Zaken dit veranderen.

Verplichte registratie

Zoals wel vaker gebeurt in de context van de netcongestie, wordt ook in de actieagenda beklemtoond dat netbeheerders en gemeenten nauw moeten samenwerken. In de eerste helft van dit jaar maken netbeheerders bekend hoe ze aan gemeenten meer inzicht in het laagspanningsnet van hun regio kunnen bieden. Vanwege privacygevoeligheid zijn er beperkingen op de hoeveelheid data die gemeenten op dit punt mogen krijgen. In een recente position paper deed de Vereniging van Nederlandse Gemeenten de oproep om dit open te breken.

Iets anders wat in de actieagenda staat: een pleidooi voor de verplichte registratie van nieuwe ‘net-intensieve’ apparaten, zoals laadpalen, warmtepompen, zonnepanelen en koelinstallaties. Vanaf 2026 legt de overheid aan burgers op dat de hybride warmtepomp de nieuwe standaard wordt, in het geval een cv-installatie moet worden vervangen. Onderzocht wordt, aldus de actieagenda, of er samen met die nieuwe standaard ook een registratie van warmtepompen kan komen.

Flexibel gedrag gewenst

Zo lang het laagspanningsnet nog niet is verzwaard, zou het handig zijn als huishoudens zich flexibel opstellen in hun gebruik en productie van stroom. Dit alles om stroompieken te voorkomen. Ter ontlasting van het stroomnet wordt de salderingsregeling afgebouwd, van 2025 tot 2031. Dit wetsvoorstel ligt nu in de Eerste Kamer. Een einde aan deze regeling prikkelt zonnepaneeleigenaars om de zelf opgewekte stroom zelf te gebruiken en niet terug te leveren. Daarnaast onderzoekt adviesbureau Berenschot of het nettarief, dat onderdeel is van de energierekening, gebruikt kan worden om efficiënt gedrag uit te lokken.

Een andere oplossing, in de ogen van onder meer de netbeheerders, is dat niet zozeer de burger zich flexibel opstelt, maar de apparatuur. Het zogenaamde ‘netbewust laden’ zal voor publieke laadpalen al de standaard worden de komende jaren. Het vermogen waarmee een auto van stroom wordt voorzien, reageert in dat geval automatisch op de mate van spanning op het net. Is er op dat moment sprake van een stroompiek, dan daalt het laadvermogen.

Aanstuurbare warmtepompen

Ditzelfde zouden netbeheerders ook graag willen voor de apparatuur die huishoudens gebruiken. Maar dan moeten warmtepompen, zonnepanelen, ventilatie- en koelmachines wel stuurbaar zijn. De meeste zijn dat vooralsnog niet. ‘Het is van belang dat al die apparaten en systemen met communicatieprotocollen op afstand aanstuurbaar gemaakt worden’, schrijft Brandligt. In de nieuwe Renewable Energy Directive van de Europese Unie wordt al verplicht dat nieuwe niet-publieke laadpalen ‘slim’ kunnen laden. Momenteel wordt ook gewerkt aan een Brusselse Ecodesign-regeling die aanstuurbaarheid van warmtepompen verplicht. Nederland moet dit steunen, volgens de actieagenda, en zo nodig voor de troepen vooruit lopen.