'Nieuwe Archiefwet pas in juli 2026 in werking'

De Tweede Kamer behandelt het wetsvoorstel voor de Archiefwet in de eerste week van december 2024. Dit betekent dat de wet naar verwachting niet eerder in werking kan treden dan met ingang van 1 juli 2026, schrijft minister Eppo Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Lagere regelgeving

Het was eigenlijk de bedoeling dat de Archiefwet per 1 januari 2026 werd ingevoerd. Dat was op zich al een vertraging, want in 2022 ging men er nog van uit dat de Archiefwet begin 2024 van kracht zou zijn.

Bruins schrijft dat de extra vertraging ontstaat omdat de lagere regelgeving, het Archiefbesluit en de Archiefregeling, pas kunnen worden afgerond nadat de Tweede Kamer de Archiefwet heeft aangenomen. Dan pas kan de Raad van State het Archiefbesluit in behandeling nemen. Deze lagere regelgeving wordt ook vernieuwd en is nogal belangrijk voor hoe de uitvoering van de Archiefwet er in de praktijk uitziet.

Consequenties voor RHC's

Dit alles heeft consequenties voor de Regionaal Historische Centra (RHC’s), die graag snel duidelijkheid willen over wat er met de samenwerking en de financiering gebeurt als het Rijk uit de gemeenschappelijke regelingen treedt. In elke provinciehoofdstad bewaart een RHC de rijksarchieven, met uitzondering van Zuid-Holland, waar het Nationaal Archief deze taak op zich neemt. RHC’s beheren niet alleen rijksarchieven, maar ook archieven van de provincie, gemeenten en waterschappen, maatschappelijke organisaties en particulieren. Op 1 februari 2024 is een conventant afgesloten tussen het Rijk en RHC’s over de uittreding van het Rijk. Die zou per 1 januari 2026 moeten plaatsvinden.

Als de Tweede Kamer het wetsvoorstel in december 2024 bespreekt, verschuift de uittredingsdatum naar 1 januari 2027, schrijft Bruins. Het Rijk moet de RHC’s namelijk minimaal een jaar van te voren de uittredingsbesluiten sluiten en de uittreding kan enkel per kalenderjaar plaatsvinden. Daarmee kunnen de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2026 ook nog roet in het water gooien: gemeenten moeten instemmen met de voorwaarden voor uittreding van het Rijk.