Amersfoort besluit over raadsenquête Vahstal

De vraag is niet of er een raadsenquête komt naar het Amersfoortse Vahstal-dossier, maar wanneer. Door de lange duur van het dossier mag het niet te lang meer wachten, vindt de SP. ‘Er zijn zelfs al betrokkenen overleden.’ Er ligt nu een motie van vijf partijen om met de raadsenquête te beginnen.

Halsstarrigheid

‘De gemeenteraad kan niet blijven zwijgen als kan worden vastgesteld dat door halsstarrigheid en eenzijdige belangenpolitiek tientallen miljoenen euro's verloren zijn gegaan’, zei SP-fractievoorzitter Ad Meijer op 15 maart. Niet 15 maart 2023, maar 15 maart 2016. Zeven jaar geleden al stond de raadsenquête dus op het vizier van in ieder geval de SP. Destijds stelde de SP zich op het standpunt dat zo'n raadsenquête moet worden opgestart ‘na afronding van de bindend adviesprocedure of als blijkt dat zelfs de bindend adviesprocedure niet tot een afronding leidt’.

Schadevergoeding

Die bindend adviesprocedure kwam in december 2021 eindelijk ten einde toen de bindend adviseurs uitspraak deden: de gemeente Amersfoort had projectontwikkelaar Hans Vahstal benadeeld en is aansprakelijk voor de gevolgen. Er volgde nog een jaar van juridisch gesteggel, maar nadat de rechtbank Midden-Nederland op 7 december 2022 de door de gemeente Amersfoort verzochte vernietiging van de eindbeslissing in het bindend advies afwees, gooide de gemeente de handdoek in de ring. Ze ging niet in hoger beroep en daarmee stond vast dat de gemeente een schadevergoeding moet betalen voor het niet kunnen bouwen van 244 woningen door Vahstal.

Onduidelijk

Naar verwachting gaat die schadevergoeding in de tientallen miljoenen euro’s lopen en tot grote financiële schade voor de gemeente Amersfoort leiden. Reden voor de fractie van Amersfoort2014 om een motie in te dienen om een raadsenquête te starten voor het dossier-Vahstal en hiertoe een onderzoekscommissie in te stellen. De partij krijgt alvast steun van Amersfoort voor Vrijheid, Beter Amersfoort, de SP en de Burger Partij Amersfoort. De indieners stellen dat onduidelijk is wat de precieze oorzaken zijn geweest van het niet nakomen van de afspraken met Vahstal in de periode 2005-2015.

Lessen

Ook merken zij op dat de Amersfoortse belastingbetaler de ontstane schade zal moeten ophoesten en daarom het recht heeft om te weten hoe het in deze zaak zo ver heeft kunnen komen. Daarbij moeten dergelijke langlopende en kostbare conflicten in de toekomst worden voorkomen. ‘Het is noodzakelijk dat de raad een onderzoek uit gaat voeren naar dit conflict, de oorzaken van dit conflict en de lessen die er uit geleerd kunnen worden.’ Dat laatste vindt SP-fractievoorzitter Hugo Kruyt het belangrijkste. ‘Waar is het fout gegaan. Hoe kan dit? Het is een gigantische rechtszaak geworden, maar er waren ook momenten dat men eruit kon komen. Wie drukte er op de knop? Het college, ambtenaren, de gemeenteraad? Wie bestuurt eigenlijk de stad? Die vraag hangt ook boven de markt.’

Andere factoren

Volgens fractievoorzitter Menno Fousert van Amersfoort2014 is nu het moment om de enquête te beginnen. ‘Al jaren gaan de wildste verhalen over de zaak rond, maar de gemeenteraad heeft er nooit onderzoek naar gedaan. Als ik hoor dat het zich voornamelijk binnen het stadhuis heeft afgespeeld, roept dat veel vraagtekens bij me op. Hoe zijn we in deze situatie terechtgekomen? Waar zijn we tekortgekomen? Is er niet duidelijk gecommuniceerd? Waren er geen duidelijke afspraken? Spelen er geen andere factoren in het stadhuis een rol? Er wordt wel gewezen naar bepaalde personen die niet met elkaar door één deur zouden kunnen.’

Afgedekt

Uit onder meer het boek van journalist Miro Lucassen over de zaak blijkt dat het dan zou gaan om Vahstal zelf en gemeentesecretaris Nico Kamphorst die al meer dan twintig jaar bij de gemeente werkzaam is. Ook fractievoorzitter Hans van Wegen van de Burger Partij Amersfoort (BPA) hint op ‘een bepaalde persoon binnen de gemeentelijke organisatie die er altijd bij betrokken is geweest’. Hij wijst erop dat iedere stap die het stadhuis de afgelopen twintig jaar heeft gezet richting Vahstal steeds is ‘afgedekt met een collegevoorstel en een raadsbesluit’. Hoewel hij zelf ook regelmatig het middel van een raadsenquête genoemd zegt te hebben (‘ik werd weggehoond’) en niet denkt dat het enig resultaat zal opleveren, steunt hij de motie toch, want ‘niet geschoten is altijd mis.’

Onderzoek

Bij elkaar hebben de partijen die de motie indienen 9 zetels, maar om een enquête op te starten is een raadsmeerderheid nodig: minstens 20 zetels. Toch wijzen zowel Fousert als Kruyt erop dat de andere partijen, zoals coalitiepartij D66, eerder ook al hebben aangegeven dat deze zaak sowieso moet worden onderzocht. Maar dan pas als de bindend adviesprocedure was afgelopen. ‘Dat is nu het geval. Inhoudelijk is het nu afgehecht, dus dit is een mooi moment. De schadestaatprocedure loopt inderdaad nog, maar dat staat hier los van. Of het nu 5 of 48 miljoen euro wordt, het is een hoog bedrag in een procedure die al vele jaren loopt. Hoe heeft dit nou kunnen ontstaan? En hoe kunnen we dit voortaan voorkomen?’

Grote ego's

De andere partijen zijn wellicht wat afhoudend of afwachtend uit angst voor nieuwe procedures van Vahstal. ‘Maar door die angst moet je je niet laten leiden’, vindt Fousert. ‘Je moet niet bang zijn voor openheid van zaken. Wat je ook vindt van een partij of een persoon: je moet dat onderzoeken. Als er dan vervelende dingen bovenkomen, dan is dat zo.’ De raadsleden zijn er niet op uit om koppen te laten rollen, zeggen Fousert en Kruyt. ‘Als er fouten zijn gemaakt door dit college, dan zullen we daar kritisch naar kijken, maar dat is niet het eerste doel’, aldus Kruyt. ‘De belastingbetaler moet hiervoor opdraaien, dus die heeft ook het recht om te weten hoe het zover is gekomen’, aldus Fousert. Dat is ook voor Van Wegen het belangrijkste doel. ‘Het is een absurdistisch conflict tussen twee grote ego’s en ja, projectontwikkelaars kunnen hele vervelende mensen zijn, maar daar gaat het niet om. De man heeft gelijk en hij heeft de munten en tante Annie niet. In Vijfheerenlanden ging het ook mis.’

Doofpot

Kruyt is benieuwd wat er gaat gebeuren. Hij wijst erop dat er nog nooit een raadsenquête is geweest in Amersfoort. ‘Er is niet zoveel kader. Ik ben een beetje bang dat andere partijen zich daarachter gaan verschuilen of het aanhalen voor nog meer uitstel. Maar er zijn al betrokken mensen overleden. Je moet niet heel lang meer wachten om nog zoveel mogelijk mensen te kunnen horen. Anders leer je er slechter van en wordt het een soort historisch onderzoek.’ Fousert noemt het feit dat er nooit eerder een raadsenquête was 'een administratief argument'. ‘En dat vind ik geen argument. Nee, het staat niet in onze lokale verordening. We kennen het middel niet. Je moet dus bij elkaar komen om de kaders en spelregels van het onderzoek vast te stellen.’ En als de enquête er niet komt? ‘Dan gaat het kennelijk de doofpot in: “laten we het maar niet onderzoeken, want dan hebben we er ook geen last van”. Alleen de inwoners hebben dan last.’