Gemeenten dreigen voor miljarden het schip in te gaan

Door slechte voorspellingen van het CPB dreigen gemeenten vanaf 2024 elk jaar honderden miljoenen aan inkomsten mis te lopen. Het rijk stort namelijk te weinig in het gemeentefonds omdat het planbureau de inflatie steevast te laag inschat.

Prijsstijging

Uit onderzoek van gemeentefondsspecialist en Binnenlands Bestuur-columnist Jan Verhagen blijkt dat gemeenten en provincies er door een te voorzichtige inschatting van de inflatie (prijsstijging van het bruto binnenlands product) elk jaar flink bij in gaan schieten. Het Centraal Planbureau (CPB) schatte dit voorjaar de inflatie op 4,0 procent. De nieuwe augustusraming blijkt meer dan een procent hoger: 5,1 procent.

Provincies

Met het nieuwe accressysteem dat vanaf 2024 geldt, krijgen de gemeenten en provincies aparte inflatiecompensatie in het gemeente- en provinciefonds. Door de te lage raming krijgen gemeenten dit jaar 450 miljoen euro te weinig inflatiecompensatie. Want die compensatie wordt berekend in mei en wordt door het rijk daarna niet meer aangepast, ook niet als de inflatie uiteindelijk hoger uitvalt – wat elk jaar het geval blijkt. Voor provincies gaat het dit jaar om ruim 35 miljoen euro.

Onderschatting

Uit het onderzoek blijkt dat het CPB de voorbije zeven jaren de inflatie consequent onderschat. Verhagen: ‘Alle afgelopen zeven voorjaarsramingen waren te laag. Soms zelfs veel te laag. In 2019, 2021 en 2023 was de raming ongeveer 1,5 procent te laag. En in 2022 was de voorjaarsraming van de inflatie zelfs 2,1 procent te laag. Gemiddeld schat het planbureau de inflatie in het voorjaar 1,0 procent te laag’.

Aanpassing afspraken

Wat zou helpen is als het rijk de compensatie in september aanpast, omdat de CPB-
inflatieraming dan gemiddeld 0,4 procent hoger is dan in mei. Maar zelfs dan zouden gemeenten er nog bij inschieten, want ook alle afgelopen zeven septemberramingen waren te laag – gemiddeld 0,6 procent. ‘De onderschatting van de inflatie in 2024 blijft dus niet beperkt tot 1,1 procent. De inflatiecompensatie in het gemeentefonds is dit jaar naar verwachting niet 450 miljoen euro te laag, dat kan oplopen tot 700 miljoen te laag. Of zelfs nog meer’, aldus Verhagen. ‘Het rijk belooft de gemeenten volledige compensatie van de inflatie maar geeft ruim een procent per jaar te weinig. Vier jaar onderschatting maakt dat de gemeenten twee tot drie miljard euro te weinig inflatiecompensatie krijgen. Dit onderzoek is aanleiding om de afspraken over de inflatiecompensatie aan te passen.’

Lees de column Financiën in Binnenlands Bestuur nr. 16 van deze week. (inlog)