Voorbij het ravijnjaar komen is vooral een sturingsvraagstuk

‘Rijk en gemeenten sturen elkaar, bij wijze van spreken, over en weer spreadsheets om hun waarheid over het ravijnjaar uit te leggen,’ zegt Marco Pot van BDO Advisory. ‘Maar dat zijn technische discussies, het gaat weinig over de inhoud.’ Wacht het Rijksbeleid niet af, adviseren Marco en zijn collega Remko Bakker. ‘Kom in beweging, formuleer je doelen en vertaal die door naar je governance en naar de inzet van je schaarse middelen, dan doen keuzes minder pijn.’

Marco Pot leest veel gemeentebegrotingen. Wat hem opvalt? ‘Dat op bladzijde zes van elke begroting staat wat de gemeente komend jaar allemaal voor nieuws gaat doen. Er staat nooit waar ze mee stoppen. Gemeenten zijn enorm aan het stapelen, gaan uit van een uitgavenhuishouding en zo wordt het steeds een onsje meer.’

En al begrijpt iedereen inmiddels ook dat het met een onsje minder moet, er is dus nog weinig beweging. ‘Gemeenten sturen spreadsheets naar Den Haag en zetten de hakken in het zand. Natuurlijk moet er genoeg geld zijn voor de medebewindstaken en voor taken die de gemeente uniek maken. Dat daar iets mis is in de relatie tussen Rijk en gemeenten is duidelijk. Maar al komt er een miljard bij, gemeenten krijgen het niet uitgegeven. Er is niet alleen een financieel probleem, er is ook een capaciteitsprobleem en dat probleem wordt niet kleiner. Wat Den Haag ook beslist, gemeenten moeten het leiderschap, de governance en de bedrijfsprocessen nu al anders inrichten. Deze belangrijke les moeten we meenemen naar het post-ravijn tijdperk.’

Zero based begroten

Het moet anders. En dat kan met zero based begroten (ZBB), vertelt Remko Bakker van BDO Advisory. ‘Je begroting, als kloppend hart van je gemeente, bouw je met deze aanpak helemaal opnieuw op.’ Gemeenten passen ZZB steeds vaker toe, maar pakken dit vrij technisch aan, zoals bij de discussie met het Rijk: met spreadsheets en lijstjes. Remko: ‘Wij willen het concept in een nieuw licht plaatsen en het technisch denken omdraaien door ZBB te zien als basis voor sturingskracht. ZZB faciliteert dit met inzicht. Zo zijn we bij de gemeente Meppel vanuit een sturingsvraagstuk begonnen. We beginnen bij de vraag wat je doelen zijn en waarom. Zo kunnen we ook bepalen wat minimaal nodig is voor de medebewindstaken en voor de eigen doelen. En wat valt er daarnaast nog te kiezen? Wij helpen die analyse te maken en dat inzicht als basis voor sturingskracht. Leiderschap, een lerende organisatie en governance worden hierin meegenomen.’

Sturen op wat nu relevant is

‘Als je redeneert vanuit doelen, doen keuzes minder pijn,’ vult Marco aan. ‘Je gaat veel beter sturen op wat nu relevant is. Dan zul je ook zien dat bepaalde kosten niet echt nodig zijn.’ Dat vraagt volgens hem wel om leiderschap en sturingskracht. College en directie moeten doelen weten te vertalen naar de schaarse middelen én die middelen daadwerkelijk toebedelen aan wat belangrijk is. Ook is verankering nodig in de governance, de planning- en control-cyclus en de manier waarop de raad kaders stelt. Marco: ‘Dit andere denken en sturen helpt je om bij nieuwe taken steeds te werken langs de lijn: past het bij wie we willen zijn, willen we het belangrijk maken, is dit strategisch belangrijk, kunnen we het aan? Dit vergroot de kans dat je doelen haalt, ook omdat je onderbouwd keuzes maakt om dingen niet meer te doen. Het geeft duidelijkheid en je maakt waar wat je inwoners belooft in je begroting.’