‘Zonder extra geld delven gemeenten het onderspit’

Plannen maken is makkelijk, ze uitvoeren iets heel anders. Zonder extra budget voor informatisering en innovatie raakt de dienstverlening aan burgers onder druk, merkt voorzitter Pim van Vliet van de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS). ‘Dan worden we als gemeenten het lulletje van de samenleving.’

Uitvoerbaarheid

Een goed plan blijkt soms helemaal niet zo goed wanneer het misgaat in de uitvoering. Aandacht voor die uitvoering is daarom van het grootste belang. Helaas ervaren bestuurders de bedrijfsvoering vaak als ‘iets van erbij’, vooral handig voor besparingen, ‘want het kan altijd efficiënter’, aldus voorzitter Pim van Vliet van de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS). Vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen trekt de VGS aan de noodrem. Er moet meer aandacht komen voor de uitvoerbaarheid van regels en beleid, ook om er draagvlak in de samenleving voor te krijgen. Dat betekent investeringen in informatisering en innovatie.

Waardering

Daarnaast is waardering van elkaars rollen in het samenspel van raad, college en ambtenaren belangrijk, vindt Van Vliet. ‘We hebben te maken met een stapeling van complexe vraagstukken in een kritische en verdeelde samenleving. Het vertrouwen in de overheid heeft de laatste jaren een flinke knauw opgelopen. Dat is geen gemakkelijke context en dan moeten we elkaar niet verliezen in een wij-zij-houding. Als wij het al niet samen doen vanuit het lokale bestuur, dan zijn we toch uitgespeeld? Ik hoop dat raad, college en ambtenaren elkaar vasthouden.’

Voorbeeldgedrag

Het openbaar bestuur zou wat haar betreft voorbeeldgedrag moeten vertonen. ‘Bijvoorbeeld in inclusief werkgeverschap, maar ook in hoe we debatteren in de raad en daarbuiten via de sociale media.’ Van Vliet hoopt dat gemeenten meer tijd nemen voor de bestuurscultuur. ‘Partijen zijn allemaal bezig met de inhoud, maar hoe willen we het doen met elkaar? Dat debat zou meer over waarden moeten gaan.’ Het elkaar vasthouden geldt ook voor de relatie tussen gemeenten en de rijksoverheid. ‘Van beide kanten zouden we bij het realiseren van de grote maatschappelijke opgaven meer mogen focussen op wat ons bindt in plaats van wat ons scheidt.’

De grote maatschappelijke opgaven dreigen te stranden in de uitvoering. Wat gaat daar mis?

‘We moeten zorgen dat we wetgeving niet te ingewikkeld maken en niet te veel denken vanuit de beleidskant. Gemeentebesturen stappen straks in hun eerste periode en gaan weer allerlei beleid maken en initiatieven nemen. Denk daarbij meteen aan de uitvoering. Hebben we voldoende mensen daarvoor? Is het realiseerbaar en betaalbaar van ontwerp tot beheer? Kunnen we de taken die de landelijke overheid op gemeentelijk niveau belegt nog wel bijbenen? Inwoners willen wel meedenken, maar wordt daar voldoende tijd voor genomen? Meer oog voor de uitvoering dus.’

Frisdenker

Anderhalf jaar geleden sprak Binnenlands Bestuur met NRC-journalist Gijsbert van Es, die vijf jaar ambtenaar was in Leiden, waar Van Vliet gemeentesecretaris is. Als ‘fris denker’ moest Van Es ambtenaren leren ‘van buiten naar binnen’ te werken. Volgens Van Vliet is daar meer gelijkheid tussen beleidsmakers, ontwerpers en uitvoerders voor nodig. En het in een vroeg stadium betrekken van burgers. ‘Ik hoor weleens anekdotisch dat er in één wijk binnen enkele maanden tijd drie projectleiders langskomen. We willen meer onderlinge afstemming en vroeger in het proces naar buiten.’

Slag maken

Vaak komen, merkt Van Vliet, gemeenten pas langs als het plan al grotendeels vastligt. ‘Wat kunnen inwoners er dan nog mee? Als je ermee naar buiten gaat, moet je eerst bedenken: wat willen we ermee bereiken? En kom dan met een plan dat maar voor de helft af is.’ Dat kan niet bij elk onderwerp, maar sommige onderwerpen lenen zich voor verdergaande participatie, zoals het ontwerp van de openbare ruimte. ‘Je kunt samen naar een park of speeltuin kijken of naar vergroening van een straat. Daar kunnen gemeenten nog een slag in maken.’

Wat gebeurt er als bestuurders de harde knip handhaven tussen bedrijfsprocessen en dienstverlening?

‘Als we er geen geld bij doen, delven we het onderspit en worden we het lulletje van de samenleving. Mensen raken zo gewend aan de on-demand-samenleving: een complete reis boeken doe je achter je laptop. Het wordt steeds gemakkelijker om digitaal vergunningen aan te vragen of een geboorte aan te geven. Als die ontwikkeling in de commerciële sector zo hard gaat, moeten we dat als gemeentelijke overheid zien bij te benen. We moeten investeren en niet te veel onderaan bungelen.’

Lees het hele interview met Pim van Vliet in BB05 van deze week (inlog)