OR kan vaak ruimte tegenspraak meer benutten

Ondernemingsraden kunnen bijdragen aan een cultuur waarin ambtelijke tegenspraak wordt gewaardeerd. Ze zouden minder bang moeten zijn om de oren te worden geslagen met het primaat van de politiek.

Bij overheidsorganisaties hebben ondernemingsraden geen direct adviesrecht bij politieke besluiten. Het primaat van de politiek beknot de werking van de Wet op de ondernemingsraden (WOR) in het publieke domein. Anders dan private ondernemingsraden kunnen ze daarop geen formele invloed uitoefenen. Kort gezegd: politici zijn de baas, niet ambtenaren, ook niet als ze vanuit de ondernemingsraad meepraten en -denken. Wel hebben de raden adviesrecht over de gevolgen van beleid voor de organisatie en het personeel. Daar zit volgens deskundigen de ruimte die ondernemingsraden strategisch kunnen benutten. Op dat gebied valt voor ondernemingsraden nog best wat te leren.

In de weg staan

Els Huisman, advocaat, medezeggenschapsadviseur en buitenpromovenda op het gebied van arbeidsverhoudingen in de publieke sector, merkt op dat het primaat van de politiek een rol kan spelen bij loyale tegenspraak, ‘en die soms, bewust of onbewust, in de weg staan.’ Sommige bestuurders komt dat wel goed uit, denkt ze. Het kan ook anders, zo kent zij gemeenten waar gemeenteraden niet eerder een besluit nemen dan na kennis te hebben genomen van het standpunt van de ondernemingsraad.

‘Core business OR’

Volgens Tjebbe Bakker, voorzitter van de ondernemingsraad in Enschede, is tegenspraak bieden ‘core business’ van de ondernemingsraad. Hoewel zijn OR geen specifieke scholing krijgt in tegenspraak, sluit hij niet uit dat dit nuttig kan zijn, zeker nu gemeenten worden geconfronteerd met nieuwe bezuinigingen. Huisman onderschrijft dit: ‘Ondernemingsraden zijn een vooruitgeschoven post als het gaat over collectieve tegenspraak.’

Stijn Koppers, OR-lid bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), heeft in twee jaar medezeggenschap de ervaring dat bestuurders doorgaans open staan voor feedback van de OR, maar dat het vinden van de balans tussen loyale tegenspraak en het politieke speelveld lastig blijft. ‘Zaken waar bij een normaal bedrijf de OR over zou gaan, botsen met de realiteit van een ministerie.’ Tegelijk ziet hij bestuurders beseffen dat ze baat kunnen hebben bij een constructief meedenkende OR. Bestuurders, zekeren in de hogere regionen, hebben een andere informatiepositie, en dan kunnen signalen uit de OR volgens hem  welkom zijn. ‘Over politieke besluiten heb je als OR weinig tot niks te zeggen.’

Veilige ruimte voor kritiek

Marco Sikkel, werkzaam bij het Centrum Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel (CAOP), is van mening dat ondernemingsraden meer zouden kunnen doen om een cultuur van tegenspraak te stimuleren. ‘Het mag meer warme aandacht krijgen’, zegt hij. De OR is volgens hem in the lead als het gaat om sociale veiligheid rondom ambtenaren die constructief tegenspraak bieden. ‘Maar ik proef veel voorzichtigheid, zowel bij OR’s als bij bestuurders’, zegt hij erbij. Sikkel vindt dat tegenspraak cruciaal is voor kwalitatief goede besluitvorming. Ambtenaren moeten daartoe volgens hem worden uitgenodigd, ook door de politiek. De OR kan dit volgens hem agenderen in overleg, aansnijden in medewerkertevredenheidsonderzoeken en in gesprekken over moreel leiderschap. 

Lees het hele verhaal in Binnenlands Bestuur nr. 5 (inlog)