Politicus van kleur moet ‘harder knokken’

Een politieke loopbaan voor mensen met een migratieachtergrond is nog lang niet vanzelfsprekend in Nederland, ondanks het feit dat Nederland het in vergelijking met andere landen qua aantallen relatief goed doet.

Onder vergrootglas

Dat blijkt uit het afgelopen vrijdag verschenen rapport ‘Hyperzichtbaar in de schaduw van de macht’, waarin politieke representatie van mensen met een migratieachtergrond in Nederland is onderzocht door Zahra Runderkamp, Liza Mügge en Melanie Ihuoma van de Universiteit van Amsterdam. Wat blijkt? Politici met een migratieachtergrond zijn vaak ‘hyperzichtbaar’, liggen onder een vergrootglas, krijgen disproportioneel veel weerstand en worden beoordeeld op hun achtergrond in plaats van hun prestaties.

Nederland loopt voorop

De onderzoekers interviewden vijftig (oud-)politici over hun weg naar en door de politiek in de afgelopen 38 jaar. ‘Hun verhalen laten zien hoeveel veerkracht, netwerken en steun er nodig zijn om een plek te verwerven én te behouden in een politiek landschap dat niet voor hen is ontworpen’, schrijft Runderkamp. Niettemin loopt Nederland (19 procent) vergeleken met het Verenigd Koninkrijk (15 procent), Zwitserland (14 procent) Duitsland (11 procent) en Spanje (2 procent) voorop met het aandeel politici met een migratieachtergrond in het parlement, blijkt uit een ander internationaal onderzoek. Een van de bevindingen in Nederland is dat het aandeel Tweede Kamerleden met een migratieachtergrond licht fluctueert per verkiezing. Er was na 2012 een langzame afname, gevolgd door een snelle stijging bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021.

Gemakkelijk in parlement

Toch blijft de vertegenwoordiging van Kamerleden nog achter op het percentage burgers met een migratieachtergrond in Nederland (ongeveer 25 procent), merkt Runderkamp op de UvA-site op . ‘De politiek blijft in dat opzicht geen goede weerspiegeling van de samenleving. Wat Nederland wel bijzonder maakt, is dat het relatief gemakkelijk is om in het parlement te komen. En dat is ook gebeurd door partijen die zich expliciet met deze thema’s bezighouden, zoals DENK en BIJ1.’ Die hadden in 2021 enkel Kamerleden met een migratieachtergrond. Bij GroenLinks, PvdA en Volt was dat een derde, bij D66 ruim een kwart, bij de ChristenUnie een vijfde en bij de VVD 15 procent.

Veel diversiteit in één persoon

Wat verder opvalt is dat het percentage vrouwen met een migratieachtergrond in de Tweede Kamer hoger ligt dan het percentage vrouwen zonder migratieachtergrond. ‘Vrouwen met een migratieachtergrond zijn interessant voor politieke partijen die graag veel diversiteit in één persoon willen vatten’, aldus Runderkamp. ‘Maar dat beperkt tegelijkertijd de ruimte voor diversiteit, waardoor vrouwen nog steeds het onderspit delven in de politiek.’

Lange en ingewikkelde weg

Politieke socialisatie via familie, maatschappelijke organisaties en mentorschap speelt een cruciale rol bij het ontwikkelen van politieke aspiraties en de ‘prille navigatie’ in de politiek, is ook een van de kernbevindingen. De weg naar een politieke functie blijkt vaak lang en ingewikkeld. Persoonlijke factoren als geslacht, afkomst, geloof en werkervaring spelen dan een rol. Politici met een migratieachtergrond ervaren ‘hyperzichtbaarheid’ en extra weerstand, waarbij mensen hen vaak reduceren tot hun etniciteit en hen disproportioneel beoordelen op hun achtergrond in plaats van hun politieke prestaties.

Vaak weerstand

Uitzonderingen, zoals VVD-leider Dilan Yeşilgöz, daargelaten blijven de meeste politici met een migratieachtergrond volgens het onderzoek dan ook in de schaduw van de macht. ‘En wanneer ze met een zelfgekozen profiel over zelfgekozen onderwerpen hun plek opeisen, ervaren ze vaak weerstand’, vertelt Runderkamp. Een lange politieke loopbaan behouden is een grote uitdaging, want politici met een migratieachtergrond hebben te maken met discriminatie, seksisme, islamofobie, maar ook met agressie en intimidatie, zowel vanuit de politiek als van buitenaf, zegt Runderkamp. ‘Dit vergroot de mentale en emotionele druk van het ambt.’

Nadruk op ervaring

Politieke partijen verschillen in hun aanpak van diversiteit en actieve scouting. Sommige partijen rekruteren expliciet kandidaten met een migratieachtergrond, zoals de PvdA, waar andere partijen, met name aan de rechterkant van het politieke spectrum, er nauwelijks actief beleid op voeren. Actieve rekrutering leidt overigens niet automatisch tot een hoge plek op de kieslijst en dus de kans om daadwerkelijk Kamerlid te worden, aldus Runderkamp. Partijen leggen de nadruk op ervaring binnen de partij om een plek op de lijst te verdienen. Een hoge plek op de kieslijst is wel belangrijk om verkozen te worden, maar dus niet vanzelfsprekend voor kandidaten met een migratieachtergrond.

Harder knokken

Tot slot spelen trainingen binnen en buiten politieke partijen een belangrijke rol bij de voorbereiding en ondersteuning van politici met een migratieachtergrond. De externe programma’s bieden veelal leiderschapstrainingen en netwerkmogelijkheden, terwijl de interne partijprogramma’s vaak gericht zijn op politieke vaardigheden en het functioneren binnen partijstructuren. Trainingsprogramma’s kampen met onzekerheid over de financiering en een gebrek aan goede organisatie, maar kunnen een netwerk en vaardigheden bieden. Tegelijkertijd fungeren veel verkozen politici met een migratieachtergrond ook als rolmodel en mentor voor de volgende generatie. Niettemin denken geïnterviewden dat ze twee keer zo goed moeten zijn als collega’s zonder migratieachtergrond. Een van de geïnterviewden stelt het als volgt: ‘Als je een minderheid bent, moet je harder knokken.’

Zie hier de presentatie van het rapport en een discussie met politici van kleur in Spui25.