Mediation kan werken bij slepende conflicten

Bij lange procedures die gemeenten voeren met burgers wordt mediation amper ingezet. Toch zou dit in theorie vaker kunnen gebeuren. Ook overheden zelf kunnen als mediator optreden. ‘Het vereist gedragsverandering.’

Kwesties rond vergunningen, en dan vooral omgevingsvergunningen – die duren doorgaans erg lang. Advocaat Mark van Weeren hoeft niet lang na te denken over de vraag welke procedures als ‘slepend’ worden ervaren. De bezwaarronde, het beroep bij de rechter en hoger beroep bij de Raad van State, al met al zijn partijen al snel drie, vier jaar verder.

Gemeenten zélf zijn vaak oorzaak van de langdurigheid. Van Weeren, verbonden aan het Amsterdamse advocatenkantoor Blenheim: ‘Gemeenten moeten er meer op gefocust zijn dat mediation een snelle en prettige oplossing kan zijn. Maar ze laten het bijna altijd op een procedure aankomen, terwijl ze weten dat de rechterlijke macht overbelast is. Probeer de zaak dan bij die rechter weg te houden.’

Overslaan bezwaarfase
Willen gemeenten vaart maken met slepende kwesties, dan zit de winst vooral aan begin van de procedure. Dat zegt Arnt Mein, lector legal management aan de Hogeschool van Amsterdam. ‘Hoe eerder de gemeente de rechtszoekende oplossingsgericht benadert, des te hoger de kans op een ‘informele’ oplossing. Hoe langer je wacht, hoe meer de kwestie formaliseert, juridiseert en escaleert.’ Uit eerder onderzoek van Mein naar de bezwaarpraktijk in vijf gemeenten bleek dat een telefoontje plegen naar een burger veel kou uit de lucht kan nemen (de ‘informele aanpak’). Als zo de bezwaarfase kan worden voorkomen, komt er ook geen beroepsprocedure – een snellere oplossing voor een geschil is bijna niet denkbaar.

Van Weeren oppert een andere versnelling: de bezwaarfase gewoon overslaan. ‘Dat kan wettelijk. Scheelt zomaar vier, vijf maanden. Zo’n bezwaarfase is een rondje om de kerk, negen van de tien keer levert het niets op. Gemeenten doen dat bijna nooit maar dat zouden ze vaker kunnen doen.’

Hakken uit het zand
Is mediation, waarbij een derde, onafhankelijke mediator beide partijen nader tot elkaar probeert te brengen, een oplossing? Dick Allewijn, oud-rechter en emeritus hoogleraar mediation (Vrije Universiteit) zegt dat deze manier van geschilbeslechting nog niet tussen de oren zit in gemeenteland, ook al wordt er in andere domeinen al twintig jaar mee gewerkt. En bij lagere overheden zou het ook kunnen. ‘Bij privaatrechtelijke geschillen, zoals bij de vestiging van bedrijven of gronduitgifte, kan naar een win-winsituatie worden gewerkt. Overheid en ondernemers hebben een gezamenlijk belang, wat de motor is om tot een oplossing te komen. Bij een kink in de communicatieve kabel is mediation de logische stap. Als partijen de hakken uit het zand halen, kunnen ze terug naar de vraag: waarom gingen we ook alweer met elkaar in zee?’

Excuses maken
Maar echt vaste grond onder de voeten heeft mediation bij lagere overheden nooit gekregen, zien de Groningse hoogleraren Kars de Graaf en Bert Marseille. Zij herinneren zich nog een onderzoek dat ze in 2004 deden in Overijssel. ‘Daar ontstond het idee: we moeten zoveel mogelijk zaken via mediation oplossen. Snel bleek dat dat voor de meeste kwesties een te zwaar middel was. Wel hanteerden ambtenaren of voorzitters van bezwaarcommissies mediation-achtige technieken. In 2004 gold in Zwolle nog: óf we volgen de formele juridische procedure óf formele mediation, nu is dat in elkaar geschoven. De kunst is steeds: wat is de juiste vorm van geschilbeslechting bij welk soort conflict? Maatwerk dus.’ Probleem: veel ambtenaren beschikken niet over mediationvaardigheden.

Volgens De Graaf zitten overheden vast in hun eigen werkwijzen: zo doen we het altijd. Ook de korte proceduretermijnen laten weinig ruimte voor een gesprek of onderhandeling. ‘Toch kan ook met beter communiceren, beter uitleggen of excuses maken een geschil worden losgetrokken en dan kan mediation een functie hebben.’

Windmolenparken
Juist in het omgevingsrecht kan het werken, vult De Graaf aan. ‘Bij kwesties over windmolen- en zonneparken zie je vaak veel betrokkenheid en participatie van burgers. Mogelijk is voor de overheid hier in de toekomst een mediation-achtige rol weggelegd, zodat projecten worden uitgevoerd zonder dat burgers er veel last van hebben.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 2 van deze week (inlog)