Ambtenaar zelf lijdt niet onder de vele vooroordelen

Ja, er bestaan relatief veel negatieve vooroordelen over ambtenaren. Maar voor zichzelf blijken verreweg de meeste ambtenaren die stereotypen niet erg vinden, zo blijkt uit promotieonderzoek van Isa Bertram.

Saai en inflexibel

In haar proefschrift The Faces of Bureaucracy onderzocht de Utrechtse promovenda welke vooroordelen er over ambtenaren bestaan, en wat de effecten daarvan zijn voor verschillende aspecten van de publieke dienstverlening.

Onderdeel van haar proefschrift was een internationaal vergelijkend perspectief naar welke vooroordelen er eigenlijk bestaan over ambtenaren – in Nederland, maar ook in Canada, Zuid-Korea, en de Verenigde Staten. In Noord-Amerika bleken de vooroordelen overwegend positief: men zag ambtenaren daar bijvoorbeeld als hardwerkend, behulpzaam, en verantwoordelijk. In Nederland en Korea bleek het beeld een stuk negatiever: daar zagen mensen ambtenaren bijvoorbeeld als inflexibel en saai (in Nederland) of inflexibel en corrupt (in Zuid Korea).

Streng en arrogant

Bertram onderzocht ook of de vooroordelen van burgers verschillen tussen mensen met hogere en lagere sociaaleconomische status. Dit onderzoek liet zien dat mensen met minder toereikend inkomen gemiddeld ook een iets negatiever beeld hebben van ambtenaren dan mensen met een hoger inkomen. Mensen in de lagere inkomenscategorie bleken bijvoorbeeld meer geneigd om ambtenaren te zien als streng en arrogant, terwijl mensen in hogere inkomenscategorieën meer eigenschappen noemden die te maken hadden met werkmentaliteit – bijvoorbeeld, dat ambtenaren vroeg naar huis gaan na een werkdag.  

Verminderd vertrouwen

Tenslotte richtte Bertram zich op de gevolgen van die vooroordelen, met name ook voor ambtenaren. Daarvoor sprak ze met gemeenteambtenaren, om te achterhalen hoe zij eigenlijk aankijken tegen de vooroordelen die over hen bestaan, en hoe ze daarmee omgaan. Daaruit bleek dat volgens ambtenaren de vooroordelen niet zo zeer een probleem vormen voor hun eigen persoonlijk welzijn. Respondenten erkenden wel dat de stereotypen een bedreiging (of een uitdaging) kunnen vormen voor hun positieve zelfbeeld, maar dat ze daar allemaal effectief mee omgaan. ‘Dit impliceert dat in het geval van stereotypen van ambtenaren, het niet de ambtenaren zelf zijn die er het meest onder lijden’, aldus Bertram. ‘Zij zien de vooroordelen meer als een probleem voor de dienstverlening, en voor de relatie tussen burger en overheid, bijvoorbeeld in termen van verminderd vertrouwen.’

Zelfbescherming

Daarnaast blijkt uit de interviews dat ambtenaren op verschillende manieren aankijken tegen de negatieve vooroordelen die over ambtenaren bestaan. Voor de één is het deels gestoeld op waarheid; voor de ander is het vooral een onvermijdelijk gevolg van de complexiteit van het overheidswerk. Die verschillende perspectieven bieden de ambtenaren houvast, stelt Betram. ‘Een manier om terugkerende negativiteit aan zichzelf uit te leggen, en bieden zo ook een soort zelfbescherming. Hoewel effectief, kan dergelijke coping soms ook leiden tot blinde vlekken, bijvoorbeeld in hoe men kritiek van burgers interpreteert.’