Oude wijn

 Laten we eens kijken naar de wijze lessen van de Amerikaanse statisticus William Edwards Deming. Dé man die vlak na de tweede wereldoorlog de kwaliteitsbeweging in Japan op gang heeft gebracht. Van zijn hand is de bekende Plan-Do-Check-Act cirkel. Op basis van die theorie hebben we in Den Haag eind jaren negentig het bekende VBTB-principe (‘van beleidsbegroting tot beleidsverantwoording’) geïntroduceerd. Om zo de relatie ‘input-output-outcome’ transparant te krijgen. Waarbij het effect van de voorgestelde (beleids)maatregel centraal staat: heeft het uiteindelijk opgeleverd wat we hadden beoogd?

En als je met die bril naar ons systeem van politiek-beleid-uitvoering kijkt, dan kun je niet anders concluderen dat er op dat gebied nog wel wat werk aan de winkel is. To put it mildly. Want het kan wellicht aan mij liggen, maar van een stroomopwaartse beweging – waarbij er vanuit de uitvoering upfront wordt aangegeven wat de beperkingen zijn van nieuw beleid – zie ik nou niet zo erg veel. Waarbij de uitvoering volledig gelijkwaardig aan de tafel zit als er nieuwe plannen worden gesmeed.

Niet achteraf in de vorm van een uitvoeringstoets. Nee, gewoon integraal, rug aan rug met alle disciplines, ieder vanuit eigen rol en verantwoordelijkheid. Opdat we niet meer denken vanuit instituties, maar vanuit het vraagstuk zélf. Gericht op het creëren van waarde voor burgers en ondernemers. Want daar waren we toch van als overheid? Nieuw? Dacht het niet. Tony Blair heeft daar eind vorige eeuw al het volgende over geroepen: ‘we have to organize government around problems, not problems around government’.

Maar goeroe Deming heeft nog meer gezegd dat hout snijdt. Hij was er namelijk van overtuigd dat verreweg de meeste problemen voortkomen uit het proces en niet vanuit de persoon. Van zijn hand is de bekende 80-20 regel: die regel is gebaseerd op de ervaring dat 80% van de problemen terug te voeren is op de wijze waarop het systeem of end-to-end proces (of keten) is georganiseerd. En als je dan vanuit dat perspectief kijkt naar de recente verhoren van de parlementaire onderzoekscommissie ICT dan hoop je wel dat de Commissie Elias Deming’s wijsheden goed meeneemt in hun eindrapportage. Want de beelden die met name nu in de pers worden opgeroepen is een van een overheid als opdrachtgever die het volstrekt niet in de hand heeft.

Die niet weet wat ze wil, die niet geëquipeerd is, die niet geinteresseerd is en die niet in control is. En van marktpartijen die daar dankbaar gebruik van maken. Zou naief zijn om te vooronderstellen dat dit het probleem is: er is mijns inziens meer aan de hand. Je zult een spade dieper moet gaan om het probleem achter het probleem boven tafel te krijgen. Centraal staat daarbij de vraag: ‘waarom gaat het eigenlijk zoals het gaat?’

Want als je kijkt naar ‘ons’ systeem binnen de overheid, dan kun je niet anders concluderen dat dit een aantal fundamentele weeffouten bevat. Die niet of nauwelijks worden geagendeerd: waar we té weinig de dialoog over voeren. Het goede gesprek over hebben. Om zo op zoek naar zowel aanvaardbare, werkbare als duurzame oplossingen: voor zowel burger/ondernemer als voor de politiek, maar dan wél uitvoerbaar, handhaafbaar en betaalbaar. En ik doel dan op de systeemspanningen in tijd (kort cyclische politieke horizon versus het creëren van stabiliteit voor de uitvoering), in sturing (vakministeries met afzonderlijke pijlers versus de domein benadering) en in focus van de opdracht (operational excellence versus customer intimacy). Juist híér zou de parlementaire onderzoekscommissie ICT meerwaarde kunnen bieden!

Kort & goed: soms zijn die klassiekers helemaal zo gek nog niet. Maar ja, oude wijn kan ook heerlijk zijn! Santé.