Ambtenaren moeten meer 'rendementsdenken'

'Deelnemers uit een publieke organisatie hebben minder concrete doelen, het kan allerlei kanten uit gaan. Ze nemen meer ruimte en zijn minder gehaast.’ Normaal spreekt Ben Tiggelaar voornamelijk businessmanagers toe. Maar ambtenaren en bestuurders kunnen volgens hem deze tijd ook wel wat inspiratie en motivatie gebruiken. De trainer legt uit hoe je  als ambtenaar of bestuurder het rendementsdenken toe kunt passen.

Businessgoeroe
Je zou kunnen zeggen dat Ben Tiggelaar in Nederland het dichtst komt bij wat ze in Amerika een ‘businessgoeroe’ noemen. Een bekend seminar en boek van hem is ‘MBA in één dag’. Aan deze bijeenkomsten namen al 15 duizend managers deel, daarmee is dat het best bezochte seminar ooit in ons land. Van zijn boek ‘Dromen, durven doen’ over effectief zelfmanagement werden er in Nederland 300 duizend verkocht. Zijn ambtenaren nu zo anders dan mensen uit het bedrijfsleven? ‘Nee’, zegt Tiggelaar resoluut. ‘De mensen verschillen natuurlijk niet maar context waarbinnen je werkt is wel anders. Daarom zijn er wel verschillen te zien in het leren en het dagelijks functioneren.’
 
Targets 

Hij vervolgt: ‘Het grootste verschil tussen de non-profitsector en het bedrijfsleven is dat je bij die laatste veel meer te maken hebt met een financiële doelstelling. En die resultaten moeten ook op een veel kortere termijn te zien zijn. In grote bedrijven speelt de druk van de kwartaalcijfers een rol, en ook bij kleinere ondernemingen draait het om targets. Bij de overheid is dat anders.’
 
Rendementsdenken 

Voor bedrijfskundige Tiggelaar is ‘rendementsdenken’ aan de orde van de dag.  Een groot verschil met het openbaar bestuur, waarop de veelgehoorde kritiek is dat zij doelmatiger zou moeten zijn.  Toch vindt hij niet dat ambtenaren en bestuurders per se ‘zakelijker’ zouden moeten worden, ‘Ik geloof dat de overheid zijn eigen dynamiek heeft, die houdt zich bezig met allerlei zaken waar de markt de capaciteit niet voor heeft of waar de belangen niet bij elkaar kunnen komen. En er moet natuurlijk iemand zijn die regulerend optreedt. Bovendien kampt de overheid met het grote probleem dat niet alle doelen die worden nagestreefd heel eenvoudig kunnen worden gekwantificeerd.’
 
Opbrengst 

Rendementsdenken, het woord is gevallen. Ben Tiggelaar is er een groot voorstander van, ook bij de overheid. ‘Het is een woord geworden waar mensen zich snel aan ergeren. Toch hoeft rendement hoeft natuurlijk niet uitsluitend om geld of aantallen te draaien, je kunt het ook op andere manieren uitdrukken. Bijvoorbeeld, door te kijken naar de leeropbrengsten of de aansluiting op de arbeidsmarkt van een opleiding. Om dat even makkelijk in een parameter samen te vatten is lastiger, maar wel belangrijk. Als al die investeringen, energie en aandacht die naar zo’n systeem gaan, dan moet daar uiteindelijk wel enige vorm van rendement op komen.’
 
Effectiever 

Ambtenaren kunnen over het algemeen nog wel wat lesjes in het rendementsdenken gebruiken.  ‘Maar hun business-collega’s ook hoor, ‘ benadrukt Tiggelaar. ‘Mensen vinden het altijd moeilijk om niet-financiële zaken te operationaliseren. Ik heb daarover regelmatig discussies met vrienden van me die bij de overheid werken. Ik vind namelijk dat als je als overheid wat effectiever wilt zijn met afnemende middelen, je heel helder moet zijn in het stellen van doelen en prioriteringen. En daarnaast moet je goed kijken welke beleidsmaatregelen maximaal effectief zijn. Dus veel meer ‘evidence-based’ werken en minder op basis van aannames, traditie of ideologie.’

Tiggelaarklasje 

Stel. De tien invloedrijkste overheidsmanagers van Nederland zitten bij elkaar in een Tiggelaar-klasje. Wat zou de businessgoeroe de top van de ambtenarij kunnen bijbrengen? ‘Dan zou ik ze willen leren om al in het begin van een traject op te trekken met onderzoekers. En veel meer een lerende, experimenterende aanpak te volgen. Dat klinkt misschien bureaucratisch en ingewikkeld, maar je moet het als overheid wel doen. Je weet anders niet wat effectief is en waar je het geld van de burgers aan uitgeeft.’
 
Evalueren en bijsturen 

Hij vervolgt: ‘Veel te vaak gebeurt het dat beleid pas helemaal aan het einde van de rit wordt geëvalueerd. En dat dan achteraf blijkt dat het heel anders heeft uitgepakt dan gehoopt. Dat is niet goed voor de overheid en niet voor de burger. Als je gedurende het traject kunt evalueren en bijsturen scheelt dat al een hele hoop. Dat is wat ik bedoel.’