Ambtenaren hebben niet de macht in Koggenland

De gemeente Koggenland biedt voor de meesten een prettige en sociaal veilige werkomgeving, maar vooral in de samenwerking en onderlinge omgang tussen het college en de ambtelijke organisatie kan nog het nodige verbeteren. Dat blijkt uit een cultuuronderzoek van adviesbureau Berenschot naar aanleiding van het raadsdebat na het vertrek én de ontslagbrief van wethouder Rosalien van Dolder (VVD) afgelopen mei.

Exorbitant hoge beloning

In haar ontslagbrief maakte Van Dolder namelijk de nodige kritische opmerkingen over de cultuur, samenwerking en onderlinge omgang binnen het gemeentehuis. Ze schreef dat ze zich in een ‘onveilige werksituatie’ bevond, nadat ze een klacht had ingediend over een topambtenaar die vervolgens een klacht tegen haar indiende, omdat zij hem ‘onheus had bejegend’. Ook was er volgens haar sprake van ‘armpje-drukken’ tussen haar en de ‘telkens wisselende interim-managers’ en noemde ze de beloning van de ambtelijke top ‘exorbitant hoog’. Zo werd de huidige gemeentesecretaris de eerste vijf maanden als interim ingehuurd voor 20.000 euro per maand, bleek uit onderzoek van NH Nieuws. Ook bleek daaruit dat de kosten voor externe inhuur waren gestegen van vijf ton in 2020 naar 2,4 miljoen in 2023. Den Dolder wilde er geen politieke verantwoordelijkheid meer voor dragen en stapte op.

College 'zoekende'

De gemeenteraad verordonneerde hierop een cultuuronderzoek dat onlangs opgeleverd werd door Berenschot. Die signaleert over het algemeen een ‘prettige sfeer’ en ook een samenwerking op een ‘goede en collegiale wijze’. Maar Berenschot concludeert ook dat de gemeente Koggenland een onrustige periode achter de rug heeft na de reorganisatie in 2022 met een relatief ‘jong’ college dat ‘zoekende is in hun rol’.  Ook wijst het bureau op de (negatieve) aandacht voor het vertrek van Den Dolder en de ‘continue diverse wisselingen in de ambtelijke top. ‘Het ontbreekt thans aan stabiliteit en een duidelijke koers van de organisatie. Dit heeft de nodige weerslag op de ervaren sfeer, het gevoel van trots, verbinding en samenwerking.’

Geen aanspreekcultuur

In de onderlinge omgang en samenwerking tussen college en ambtelijke organisatie kan dus nog het nodige verbeteren. Nu worden er weinig prioriteiten gesteld en keuzes gemaakt, maar zowel bestuurlijk als ambtelijk wordt er wel druk gevoeld om te leveren. ‘Het college en de ambtelijke organisatie weten elkaar daarop nog onvoldoende scherp te houden en wederzijds inzicht te bieden in wat wel of geen prioriteit heeft en/of waar eventuele knelpunten in de uitvoering bestaan.’ Een ander punt is ‘rolvastheid’. Vanuit het college is soms sprake van ‘micromanagement’, ingegeven vanuit ‘een gevoel van ondermaatse resultaten door de ambtelijke organisatie’. Daardoor bemoeit het college zich met details en voelen ambtenaren te weinig waardering en vertrouwen. Elkaar erop aanspreken is ‘niet vanzelfsprekend’.

Intimidatie meest genoemd

Verder is niet vastgesteld dat ambtenaren ‘de macht’ hebben, zoals Van Dolder stelde, noch een wantrouwende houding van ambtenaren jegens inwoners en ondernemers. Wel heeft circa 20 procent van de respondenten de afgelopen drie jaar te maken gehad met vermeend ongewenst gedrag en/of integriteitsschendingen, met een piek tussen najaar 2023 en voorjaar 2024. Intimidatie wordt het meest genoemd. Veroorzakers zijn bestuurders, leidinggevenden en collega’s. Toch stelt Berenschot geen hoge mate van sociale onveiligheid vast, want respondenten lossen de kwesties vaak zelf op met de veroorzaker. Wel valt op dat veel respondenten schromen om de vermeende integriteitsschendingen ook te melden.

Stabiliteit en leiderschap

Het advies is om te investeren in stabiliteit en leiderschap voordat verder gebouwd kan worden aan de organisatie en de verdere professionalisering. NH Nieuws meldde begin dit jaar dat de bewuste gemeentesecretaris al heeft aangekondigd om te stoppen en dat twee andere leidinggevenden, waarmee Van Dolder botste, ook al zijn vertrokken. Een tweede advies van Berenschot is om de verbinding en het gevoel van trots weer terug te brengen in de organisatie. Ook moet het ingezette pad van professionalisering van de infrastructuur rond sociale veiligheid en integriteit worden voortgezet. Verder moet het ambtelijk-bestuurlijk samenspel worden versterkt, onder meer door de ambities en capaciteit in balans te brengen. Tot slot moet sturing worden gegeven aan de gewenste (dienstverlenende) houding van de ambtenaren richting de inwoners en ondernemers.

Nieuwe gedragscode

‘Cultuur is niet iets wat “af is”; doorontwikkeling is belangrijk’, schrijven burgemeester Monique Bonsen-Lemmers en de gemeentesecretaris in een bestuurlijke reactie op het rapport. Zij wijzen erop dat het college in de praktijk al op meerdere manieren mee bezig en de uitkomsten van het rapport ziet het dan ook als een ‘goede steun in de rug’. Ook beseft men dat nader moet worden geïnvesteerd in de samenwerking en de onderlinge omgang tussen college en ambtelijke organisatie. Verder is een nieuwe gedragscode bijna gereed en wordt het integriteitsbeleid geactualiseerd. Ook het managementteam ziet in de uitkomsten van het rapport ‘een hele duidelijke opdracht’ om het leiderschap verder te ontwikkelen. Het rapport vraagt expliciet aandacht voor het samenspel en de relatie tussen college en raad, ‘omdat deze (indirect) impact heeft op het functioneren van de ambtelijke organisatie’. Het college wil hierover graag met de raad het gesprek aangaan en zal daartoe het initiatief nemen, laat het in de bestuurlijke reactie weten.

Niet bevraagd

Hoewel de opmerkingen in haar ontslagbrief mede de aanleiding waren voor het onderzoek, is de opgestapte wethouder Rosalien van Dolder niet bevraagd door de onderzoekers, zegt ze tegen NH Nieuws. Maar liefst 151 medewerkers vulden een vragenlijst in (65 procent van het totaal) en met 27 mensen zijn verdiepende gesprekken gevoerd. ‘Maar niet met mij’, zegt Van Dolder. De onderzoekers herkenden haar opmerkingen over dat ambtenaren de macht hebben en het vermeende wantrouwen van ambtenaren jegens inwoners en ondernemers niet terug. Maar dat valt volgens Van Dolder in de categorie ‘de slager die zijn eigen vlees keurt’. ‘Helaas zijn ex-werknemers, inwoners en ondernemers hierover niet gehoord. Je kunt de mate van dienstbaarheid van de ambtelijke organisatie alleen goed beoordelen als je je oor ook buiten het gemeentehuis te luister legt.’