Ambtenaren blijken ongevoelig voor bashing

Burgers kunnen ambtenaren nog zo bashen, op de werkprestaties van de laatsten heeft dat geen invloed. Ambtenaren hebben een dikke huid en blijken redelijk onverstoorbaar. Dat is een van de bevindingen in het proefschrift van sociaal wetenschapper Sheeling Neo.

Stereotypen

Neo promoveert vandaag op het onderwerp stereotypen en burgerpercepties van ambtenaren en de invloed daarvan op ambtelijk gedrag. Neo is post doc aan Erasmus Universiteit in Rotterdam en promoveert bij het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht. De bevindingen in haar proefschrift wijken af van gangbaar onderzoek naar dit onderwerp door hun empirische karakter. Op grote schaal is door haar en mede-onderzoekers systematisch de invloed van stereotypen over ambtenaren getest.

Geen last

De manier waarop medewerkers in het publiek domein worden neergezet door anderen lopen sterk uiteen, van 'hardwerkend', ‘dienstbaar’, 'gewetensvol', ‘behulpzaam’ en ‘onpartijdig’ tot ‘lui' of zelfs 'corrupt'. Volgens Neo weerlegt haar dissertatie de klassieke veronderstelling, dat identiteit een last kan zijn die prestaties vermindert.

Lui en inefficiënt

‘Bij onderzoek dat we met Oostenrijkse partners deden, weten we dat bepaalde raciale of genderstereotypen een negatieve invloed hebben op performance en die mogelijk versterken. Bijvoorbeeld: als vrouwen gezegd wordt dat ze op bepaalde vaardigheden minder scoren dan mannen, blijken ze op dat gebied werkelijk minder te presteren. Zoals wanneer het gaat over onderhandelingsvaardigheden.’ Bij ambtenaren werkt dat volgens haar niet zo. ‘Werden ze geconfronteerd met wat het publiek over hen zegt, bijvoorbeeld dat ze lui en inefficiënt zijn, dan had dat geen effect.’

Essay

In een variant op genoemd experiment bekeken Neo en haar mede-onderzoekers de invloed van stereotypen op de uitvoering van taken. ‘We deden dat bijvoorbeeld met vragen over de inhoud van een essay dat we lieten lezen, en over een grafiek die we toonden. Zo wilden we erachter komen of degenen die herinnerd worden aan negatieve stereotyperingen anders of minder presteerden dan degenen bij wie we dit achterwege lieten. Ook hier vonden we geen enkel effect.’

Keuze

Een glasheldere verklaring hiervoor heeft Neo niet, wel een sterk vermoeden: ‘Misschien speelt mee dat werken in de publieke sector minder bepalend is voor je identiteit dan raciale of gender-aspecten. De identiteit die je hebt meegekregen verander je niet, terwijl ambtenaar als beroep een keuze is.’ Een tweede mogelijke verklaring is volgens haar dat gedrevenheid om te werken voor de publieke zaak werkt als een soort ‘buffer’: ‘een beschermende barrière tegen negatieve stereotypen.’

Context

Het beeld dat mensen hebben van ambtenaren, hangt volgens Neo af van de sociale, culturele en geografische context. Zo bestaan in Nederland en Zuid-Korea hardnekkiger negatieve stereotypen dan onder Amerikaanse en Canadese burgers. Tegelijk worden in de Verenigde Staten ambtenaren geassocieerd met slechte prestaties en buitensporige macht. Bijvoorbeeld door voormalig en mogelijk toekomstig president Trump, die ambtenaren ervan beschuldigde een zogeheten ‘deep state’ te vormen, eropuit om zijn agenda tegen te werken. Bureaucraten schilderde hij af als onbetrouwbaar en corrupt. ‘Dit laat zien dat er een contrast is tussen de overtuigingen van burgers en het beeld dat door media en politici wordt geschetst’, aldus Neo.

Corruptie

Volgens Neo had informatie die het stereotype van 'corrupte ambtenaren' voedt, geen invloed op ethisch besef en gedrag. Opvallend genoeg zag ze wel een effect op gevoeligheid voor corruptie, maar dan bij ambtenaren die persoonlijk geloven dat corrupt en niet-integer gedrag acceptabel zijn. ‘Dat gaat samen met de perceptie dat corruptie rondom hen veel voorkomt. Dit kan leiden tot meer oneerlijk gedrag, zoals bereidheid tot kleine diefstallen en liegen, bijvoorbeeld over onkosten.’ Het betrof enkelingen, maar desondanks toont deze ontvankelijkheid het belang van reeds bestaande overtuigingen aan, aldus Neo.

Nuttig

Zij en haar mede-onderzoekers keken niet naar specifieke groepen ambtenaren, specialismen of verschillende overheidsorganisaties. Met als reden dat personen die werkzaam zijn in bureaucratische organisaties vaak ‘collectief geëtiketteerd’ worden, met andere woorden op één hoop gegooid. De uitkomsten van haar studie zijn naar haar idee nuttig voor personeelsmanagers en HR-beleidsmakers van zeer uiteenlopende organisaties. Die kunnen er misschien hun voordeel mee doen, in arbeidsmarktcommunicatie.

Positieve kanten

Neo noemt het benadrukken van de positieve kanten van het ambtenaarschap. ‘Een onderzoeker in de VS ontdekte dat advertenties die de carrièrevoordelen van het werken bij de politie benadrukten, het aantal reacties met een factor drie verhoogden’, illustreert ze. ‘Dit onderzoek herhaalden we niet in Nederland, maar ik kan me voorstellen dat het als strategie kan werken. Als je mensen voortdurend negatieve dingen over je hoort zeggen, helpt een positief tegenwicht bij het instandhouden van motivatie en om talent aan te trekken.’

Meer sollicitanten

De relatieve baanzekerheid die in stereotyperingen van de publieke sector vaak genoemd wordt, evenals de gunstige verhouding tussen werk en privé, redelijke betaling en hoge werktevredenheid, kunnen volgens Neo een verschil maken. Net zoals het besef van ‘impact maken’ dat vaak door jongere ambtenaren wordt genoemd. ‘Het benadrukken van deze voordelen in advertenties levert misschien meer sollicitanten op.’