‘Vecht niet tegen saai imago ambtenaren’

Lui, saai en suf. Ambtenaren komen maar niet van hun slechte imago af. Ze verzetten zich tot vervelens toe tegen dit beeld. In plaats van te vechten tegen negatieve stereotypen kunnen publieke organisaties positieve beelden – en die zijn er volop - omarmen. Laat zien dat werken bij de overheid zinvol is en dat een gezonde werk-privébalans mogelijk is, stelt hoogleraar Lars Tummers.

Private sector

‘Wie werken harder: mensen in de publieke of private sector?’ Deze vraag stelde een onderzoeksbureau aan duizend Amerikanen. 71 procent van hen geeft aan dat medewerkers in de private sector harder werken; slechts 5 procent vond dat werknemers in de publieke sector harder werken en 24 procent wist het niet. Over de jaren heen blijven de resultaten hetzelfde. Steeds geeft een meerderheid van de respondenten aan dat mensen in de private sector harder werken.

Op tijd naar huis

Het stereotype van de ‘luie ambtenaar’ is hardnekkig. Ook Nederlanders zien ambtenaren vaak als loom. Veel mensen zeggen het beeld van de ‘luie ambtenaar’ te herkennen. Andere kenmerken die mensen noemen over ambtenaren zijn ‘saai’ en ‘inflexibel’. Bovendien gaan ze – volgens veel Nederlanders in ieder geval – op tijd naar huis. Dergelijke negatieve stereotypen kunnen de aantrekkelijkheid van werken bij de overheid beïnvloeden.

Thomas theorama

Maar kloppen de beelden ook? Dat valt op zijn minst te betwijfelen. Onderzoek uit de Verenigde Staten laat zien dat ambtenaren juist harder werken dan private medewerkers. Ze zijn ook gemotiveerder om bij te dragen aan de samenleving. De vraag is dan of het ontkrachten van  negatieve beelden de beste strategie is om het imago van de overheid te verbeteren. Het zet de aandacht voor slechte stereotypen in de schijnwerpers. En zelfs als die stereotypen niet stroken met de werkelijkheid, kunnen ze effect hebben. Dit staat bekend als het Thomas theorema: ‘If men define situations as real, they are real in their consequences’.

Nog nooit zo hard gewerkt

Ambtenaren zelf bestrijden het beeld van de raamambtenaar die om 10.00 uur binnenkomt en om 17.00 uur weer naar huis gaat. Zo stelt een directeur van een grote gemeente op LinkedIn: ‘17u klaar, haha serieus?!’ Een andere publieke sector medewerker stelt op Nu.nl: ‘Ik werk nu drie jaar bij de gemeente, daarvoor in het bedrijfsleven en de zorg. Kan vertellen dat ik nog nooit zo hard gewerkt heb en zie dat mijn collega-ambtenaren ook doen.” Maar sommige Nederlanders zijn een stuk negatiever. Zo stelt iemand: ‘Gedurende 1 jaar was ik gedetacheerd bij de Rijksgebouwendienst. Ik kan uit ervaring beamen dat zo min mogelijk doen daar de norm was.’ Een ander stelt: ‘Wat is het verschil tussen een ambtenaar en hout? Hout werkt. Mijn vader is gedurende zijn werkzame leven ambtenaar geweest en heeft nooit een stap harder gelopen dan nodig.’

Positieve stereotyperingen

Maar er zijn ook positieve stereotyperingen: de slimme rechter, de stoere politieagent. Over ambtenaren in het algemeen bestaat het beeld dat ze dienstverlenend zijn. Als je ambtenaar bent, heb je ook de mogelijkheid om zinvol werk te doen. De slogan ‘Werken bij de rijksoverheid is werken voor Nederland’ appelleert aan deze behoefte. De gemeente Lingewaard laat met de campagne #ikbenambtenaar zien dat werken bij de gemeente afwisselend is, uitdagend, en grote maatschappelijke betrokkenheid vraagt.

Onverwachts

Publieke organisaties kunnen gebruikmaken van de positieve beelden die er bestaan over ambtenaren. Zo laat onderzoek van Elizabeth Linos van Harvard University zien dat het benadrukken van positieve beelden ervoor zorgt dat er meer mensen solliciteren bij de politie. Ze onderzocht welke soorten berichten meer kandidaten aantrokken. Wat bleek? Berichten die de nadruk leggen op uitdagend werk of carrièremogelijkheden op lange termijn werkten goed. Opvallend was dat berichten over het dienen van de gemeenschap geen effect hadden. Deze uitkomst was onverwachts. Het komt volgens Linos omdat mensen die gemotiveerd zijn om bij te dragen aan de publieke zaak toch al solliciteren. Als we nieuwe mensen nodig hebben om zich bij hen te voegen, moeten we juist mensen aanspreken die nu niet solliciteren. Wat dit onderzoek laat zien, is dat publieke organisaties gebruik kunnen maken van de positieve beelden die er bestaan over werk, en dat ze moeten testen welke berichten werken en welke niet.

Lars Tummers

Dit is een samengevatte versie van het essay van Lars Tummers. Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr 24, 2022.