'Seksisme in de raad is een blinde vlek'

Voor zijn masteronderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek interviewde Davy Friesen veertien vrouwelijke raadsleden uit acht provincies. Hij stelt vast dat vrouwelijke raadsleden anders worden bejegend dan mannelijke. Met name geïnterviewden uit de grotere gemeenten beschrijven voorbeelden van denigrerend gedrag, opmerkingen over het uiterlijk en leeftijdsdiscriminatie. En dan hebben we het over het gedrag van collega’s.

'Onevenredig veel bagger'

Het onderwerp voor zijn scriptie viel masterstudent Davy Friesen min of meer in de schoot. Tijdens het opstellen van een rapport voor de Commissie Versterken weerbaarheid democratische rechtsorde, een onderdeel van zijn stage, viel het hem op dat vrouwelijke politici over de hele wereld ‘onevenredig veel bagger’ over zich heen kregen en werden tegengewerkt in het uitvoeren van ene publieke taak. ‘In Nederland was daar nog vrij weinig onderzoek naar gedaan,’ zegt hij. Bij het kwalitatieve onderzoek werd hij begeleid door hoogleraren Evelien Tonkens en Menno Hurenkamp.

Politiek geweld

Jonge vrouwelijke raadsleden krijgen regelmatig te maken met denigrerend gedrag, opmerkingen over het uiterlijk en leeftijdsdiscriminatie, concludeert Friesen in zijn masterscriptie. De titel van de scriptie is ‘Weer een vrouw: Politiek geweld tegen jonge vrouwelijke gemeenteraadsleden in Nederland’. Is er sprake van geweld als een collega in de raadzaal je niet laat uitpraten? ‘In deze paper definieer ik geweld in de brede, sociologische vorm,’ zegt Friesen. ‘Al moet je ervoor waken dat het woord zijn kracht kwijtraakt, denk ik toch dat het goed is om vanuit het slachtoffer te bekijken wat die als geweld ervaart, en niet wat de omgeving geweld noemt. Al is het maar omdat het echt gewelddadig is om groepen structureel buiten te sluiten.’

Niet meer acceptabel

Nog even over die titel. Vrouwelijke raadsleden in de jaren tachtig of negentig vonden het waarschijnlijk ook niet leuk om als ‘meisje’ te worden toegesproken, maar ze zullen het wellicht niet als geweld hebben ervaren. ‘Er is echt een verandering in de maatschappij gaande over wat acceptabel is en wat kan,’ reageert Friesen. ‘Er kan nog steeds veel, ook omdat veel dingen subtiel zijn. Als er een heel scala aan achtereenvolgende incidenten plaatsvindt, maakt dat het gewelddadig.’

Kleine vormen van seksisme

Voor het onderzoek benaderde Friesen vrouwelijke raadsleden onder de veertig jaar in gemeenten van verschillende afmetingen, verspreid over het land. In sommige kleine gemeenten waren die overigens lastig te vinden. Hij interviewde er veertien over hun ervaringen met seksisme en kleinerend gedrag. ‘Ik verwachtte vooraf dat ze meteen over sociale media zouden beginnen, maar bijna alle voorbeelden kwamen uit de directe professionele omgeving, van mederaadsleden of fractiemedewerkers van de eigen of een andere partij.’

Desalniettemin waren ook twee raadsleden ingrijpend geraakt door extern geweld, in de vorm van heftige online bedreigingen. Het merendeel van de voorbeelden die de geïnterviewde raadsleden aandroegen, waren echter kleine vormen van seksisme die zich opstapelden in de directe omgeving, die in de woorden van Friesen ‘vrij toxisch’ was. ‘Een opmerking dat je als vrouw geen Kamerlid kunt worden als je nog kinderen wil, of commentaar op kleding bijvoorbeeld.’

Behoudend kleden 

Het gevolg was dat de raadsleden zich anders gingen kleden: behoudender, met bijvoorbeeld minder hoge hakken. Ook gingen ze zich aanpassen aan haantjesgedrag op de werkvloer. Friesen: ‘Opscheppen over hoeveel mailtjes je hebt verstuurd, omdat mensen anders denken dat je niks doet.’ De vrouwen voelden zich ook minder vrij om te spreken in de gemeenteraad.

Het is gedrag waarvan hij vermoedt dat het op veel werkplekken voorkomt en ook vaak normaal wordt gevonden. Juist daardoor beschrijft hij het als ‘blinde vlek’ in de wetenschap en de media. ‘Het is makkelijker om de dreiging voor vrouwen die actief zijn in de politiek buiten te zoeken. Die dreiging van buitenaf moet je ook niet onderschatten. Maar het verhaal over gefrustreerde mensen die via internet grove uitlatingen doen, is makkelijker te vertellen dan dat van verziekte interne werksferen, waar mannelijke raadsleden overigens net zo goed onder lijden.’

Maatregelen nemen relatief makkelijk

Beleidsmatig is deze vorm van ‘politiek geweld’ echter beter aan te pakken, betoogt hij. ‘Je weet wie het doen. Geen online anoniempjes, maar directe collega’s. Dat maakt het makkelijker om maatregelen te nemen.’ Aanbevelingen uit het onderzoek zijn het verplichten van bewustwordingscursussen en het verplichtstellen van een onafhankelijke vertrouwenspersoon. ‘Als de griffier onderdeel is van de werksfeer en de burgemeester is er ook mee verweven, waar moet je dan naartoe?’ hoorde Friesen van de vrouwelijke raadsleden. ‘De burgemeester zou een belangrijke rol kunnen spelen, maar dat hangt wel af van in hoeverre diegene zich mengt in de werksfeer,’ zegt hij.

Niet vanzelf voorbij

Zou het kunnen dat dit probleem zich vanzelf oplost naarmate de gemeenteraden zich verjongen? ‘Het is waar dat de meeste incidenten te maken hebben met oudere mannen en op een gegeven moment doen die gewoon niet meer mee. Maar ik denk niet dat het met de tijd zichzelf oplost. Een maatregel als het instellen van een vertrouwenspersoon kan veel goed doen, ook voor mannen die ergens mee zitten.’

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden onderstreept het belang van onafhankelijke vertrouwenspersonen voor raadsleden. Ook ziet de vereniging graag dat gemeenteraden een protocol omtrent agressie en intimidatie hebben.