Shula Rijxman over de Publieke sector vs Bedrijfsleven

Een bijdrage van Transitium Groep

Veel afgetreden bestuurders die gaan solliciteren na aftreden worden geconfronteerd met het ontbreken van management ervaring in hun curriculum vitae. De interactie tussen het bedrijfsleven en publieke domein is mede hierdoor van oudsher gering. Het curriculum van Shula Rijxman is in dit licht opmerkelijk en interessant. Zij droeg verantwoordelijkheid als manager, ondernemer in het bedrijfsleven en als bestuurder en politicus in het openbaar bestuur. Ze adviseert nu ondernemers. In een serie van drie interviews is Shula Rijxman de eerste van drie vrouwen die in uiteenlopende organisaties en sectoren ervaring hebben opgedaan.

Als jij jouw loopbaan indeelt in verschillende fases, hoe zien die er dan uit?

Ik heb veel verschillende dingen gedaan, maar als ik ze optel kom ik op ruim 20 jaar als communicatie en commercieel manager in het bedrijfsleven. In deze 20 jaar was ik 2 keer zelfstandig ondernemer voor in totaal 6,5 jaar. Na 27 jaar bedrijfsleven stapte ik over naar de publieke sector, eerst 10 jaar in de Raad van Bestuur van de NPO waarvan 5 jaar als voorzitter en daarna 8 maanden als wethouder in Amsterdam.

Wat zie jij als de rode draad?

Die begint bij communicatie. Ik was leerling-journalist bij Televizier toen ik bij Nashua aan de slag kon als manusje van alles. Die rol hield ik later bij HCS en na het ongelofelijke faillissement van dat bedrijf bij het mediabureau Martsell, waar ik eigenaar van was: we bedachten en organiseerden events, campagnes en introducties. Het ging steeds meer over merken, positionering en strategie. Ik ontdekte gaandeweg dat ik iets in mijn hoofd kan zien dat anderen nog niet zien. Ik leerde verkopen, niet als in geld verdienen maar meer als in iets creëren en overbrengen op mensen. Dat is in de kern ook communicatie.

Je deed marketing op hoog niveau zonder daar een opleiding voor te hebben gedaan?

Ik heb niets gepland in mijn loopbaan, het gebeurde gewoon. Dat komt ook omdat ik al vroeg voor mijzelf moest zorgen. Mijn moeder werd ziek en stierf toen ik op de middelbare school zat. Mijn zusjes hebben wel gestudeerd maar bij mij kwam het er niet van. Het is wel een thema geworden, dat niet gestudeerd hebben, terwijl iedereen om je heen dat wel deed. Dat maakt onzeker terwijl het natuurlijk niet uitmaakt, je moet nieuwsgierig zijn om een organisatie te kunnen leiden en in de praktijk willen blijven leren. Daar gaat het om, dat heb ik in mijn gehele loopbaan gedaan.

Kun je jezelf beschrijven als leider en als leidinggevende?

Bij leiderschap gaat het om de vraag: wat heeft een organisatie nodig om het volgende tijdperk in te gaan? De periode bij IDTV was daarvoor belangrijk. Toen ik CEO was moest ik wekelijks naar Londen om met de eigenaren te overleggen. Ik leerde snel in de breedte acteren en de hele bedrijfsvoering overzien. Dat moest wel om het gesprek te kunnen voeren over de financiën en te onderbouwen waarom ik iets wel of niet nodig vond. Mijzelf beschrijven als leidinggevende vind ik lastiger. Ik ben ondernemend en creatief, dat ervaren mensen ook soms als grillig en onvoorspelbaar.

Waarom ging je naar de NPO?

Eigenlijk hadden we IDTV net op orde toen de headhunter belde. Ik was trots en ook wel toe aan een nieuwe stap. De publieke omroep is dan een van de mooiste merken in de media om voor te werken en je kunt heel Nederland bereiken. Bewegend beeld, tv en film, heeft voor mij altijd iets magisch gehad. Er was meteen een goede klik met Henk Hagoort, die toen voorzitter was. Het was een droombaan.

Kon je jouw lessen uit bedrijfsleven toepassen bij NPO?

De ervaringen waren nuttig. De NPO was een bestuursmerk, wij wilden een mediaorganisatie bouwen, verder centraliseren om sterk te staan en de toekomst aan te kunnen. Toen Henk wegging en ik werd gevraagd als voorzitter was dat met de opdracht de centralisering door te zetten. We hebben goede resultaten behaald in de 10 jaar dat ik er zat. We kregen politieke steun voor de koers, er kwamen geen bezuinigingen, de start van het digitale platform was succesvol en we hadden uitstekende bereikcijfers, bij radio, televisie en internet. Wat mij hielp bij dit alles was dat ik in het bedrijfsleven had geleerd: begrijpen wat de ander die tegenover je zit nodig heeft.

Hoe kijk je nu terug op jouw periode bij de NPO?

In een periode waarin dat geheel niet vanzelfsprekend was, door geduchte concurrentie uit binnen- en buitenland en de opkomst van sociale media, had de NPO een sterke positie en werd ze zeer gewaardeerd door de kijkers. Op alle niveaus binnen de publieke omroep was dat hard werken en dat bracht soms spanningen met zich mee. Het lukte door dat harde werken om marktleider te blijven. Nog belangrijker vind ik dat de NPO een relevante nieuws- en informatiebron is gebleven en grote stappen heeft gezet richting een digitale toekomst.

Zelf heb ik altijd een goed oog gehad voor belangrijke trends in de media en een sterk ontwikkeld gevoel voor bepalende ontwikkelingen in de samenleving. Deze hebben een grote rol gespeeld in het te voeren beleid. Het tegengaan van polarisatie is daarnaast een belangrijke drijfveer voor mij. Vrijheid van mening en woord en respect voor de ander zijn voor mij toverwoorden.

Wat zie je als hoogte- en dieptepunten?

Hoogtepunten zijn het organiseren van het Eurovisiesongfestival, een uitzonderlijk internationaal event, en gek genoeg ook Corona. We konden snel handelen en op het gebied van cultuur en educatie een helpende rol spelen. Dieptepunten waren het neerstorten van de MH17, tegelijk vind ik dat de publieke omroep daar zijn verbindende rol heel mooi en integer heeft vervuld, en de commotie rond het Koningslied. In mijn beleving de eerste keer dat er echt veel en langdurige discussie via social media werd gevoerd en de publieke omroep onbedoeld en onterecht zelf onderwerp van die discussie werd.

Waarom ben je ingegaan op het verzoek om wethouder te worden?

Ik houd veel van Amsterdam en ik begon eraan met het idee dat ik kunst en cultuur zou gaan doen, onderwerpen waar ik echt iets mee heb. Ik kreeg echter uiteenlopende portefeuilles die bovendien vrijwel allemaal nieuw voor me waren. Wat ik me niet realiseerde was dat ik vanaf dag 1 moest functioneren alsof ik alles al beheerste. Ook niet dat het zo persoonlijk zouden worden in de gemeenteraad en dat je er als bestuurder in een politieke omgeving best alleen voor staat.

Zegt dat iets over het verschil tussen bedrijfsleven en publieke sector?

Ja, bij conflicten in het bedrijfsleven word je rechtstreeks aangesproken. In de publieke sector ontstaat vooral buzz, ongenoegen gaat indirecter en langer door. Vooral via social media. Ik kreeg op den duur meer kritiek bij de NPO, waarbij een deel kwam door het beleid, maar ik denk dat het deels ook te wijten is aan het vrouw zijn. Mijn lidmaatschap van D66 werd bijvoorbeeld bekritiseerd, terwijl mijn twee voorgangers actief lid waren van het CDA. In de politiek wordt het echt persoonlijk en gaat alles over jou. Ik ben geen beroepspoliticus, dat heb ik verkeerd ingeschat.

Wat is jouw advies voor mensen die willen overstappen van bedrijfsleven naar publieke sector?

Het mooie is dat je met relevante onderwerpen bezig bent. Maar denk na over welke rol je krijgt. Denk na over in welke omgeving je terecht komt. Denk na over de belangen die spelen. En als je kritiek krijgt, selecteer wat je je echt aan moet trekken. Als je een besluit wilt nemen, ga dan vooral door. Het gaat bij organisaties om evolutie, veranderen om voort te bestaan. Stilstaan is het ergste dat je kunt doen.

Als je nu de balans opmaakt van je loopbaan tot op heden?

Trots ben ik op mijn creatieve geest en ondernemerszin. Ik ben een oorspronkelijke denker met een enorm doorzettingsvermogen. Prioriteiten stellen en keuzes maken is mijn grootste uitdaging. Ik zie nooit beren op de weg en zie altijd kansen. Door mijn enthousiasme op gezette tijden te beteugelen en focus te houden bij zaken die om – soms urgente – aandacht vroegen ben ik daar vaak in geslaagd.

Wat zou nu een droombaan of opdracht zijn?

Ik heb het afgelopen jaar een opleiding gevolgd bij Clingendael over conflictgebieden in de wereld. Als iemand me zou bellen om als gezant af te reizen naar een conflictgebied zou ik meteen gaan.