Onderzoek integriteit ambtenaren

Vakbond FNV begint een integriteitsonderzoek onder ambtenaren bij gemeenten, zoals in 2018 bij het rijk plaatsvond. Het onderzoek naar angstculturen in gemeentelijke organisaties staat gepland voor het eerste kwartaal van 2021.

Ledenonderzoek

Dat laat Marieke Manschot, FNV-bestuurder Gemeenten en Rijk weten. ‘Er is bij onze bestuurders weinig over bekend, dus we doen eerst een onderzoek onder onze leden. Het is belangrijk dat

we meer inzicht in het onderwerp angstcultuur krijgen.’ Eind 2018 hield de FNV een onderzoek naar integriteit bij de rijksoverheid: één op de zes ambtenaren bleek weleens onder druk gezet om niet-integer te zijn, variërend van het aanpassen van rapporten tot het niet zo nauw nemen bij inspecties.

Topambtenaren bieden te weinig weerstand
Volgens Mieke van Vliet, FNV-bestuurder Rijk, zit er iets elementairs fout in de relatie politiek-ambtenaren. Zij deed ervaringen op met angstculturen in ambtelijke organisaties op bij de Belastingdienst, wat in 2019 resulteerde in het onderzoek ‘Hoor de klok luiden…’. Daarin stond een pleidooi voor een onafhankelijke integriteitscommissie bij de Belastingdienst. ‘Topambtenaren bieden te weinig weerstand, overheid en politiek lopen door elkaar. De Tweede Kamer krijgt ook niet de goede informatie. Ze zijn zo in elkaar gegroeid dat ze elkaar vasthebben. Er is geen vertrouwen in de organisatie en andersom’, aldus Van Vliet

Tweedeling bij Toeslagen
Dat is volgens haar zover gekomen door jarenlang bezuinigen en ‘voldoen aan ­politieke vraag’. ‘Er wordt niet tijdig ‘nee’ gezegd, er is geen adequate ict, er zijn te weinig mensen en de wetgeving is te complex.’ De Tweede Kamer heeft de wet gemaakt en is dan boos dat het niet werkt, schampert ze. ‘Maar je moet eerst toetsen of iets uitvoerbaar is en dat is niet gedaan.’ Ambtenaren moeten vertrouwen terugkrijgen en trots zijn op hun werk, vindt Van Vliet. ‘Ze mogen best tegen een leidinggevende zeggen wat hun niet bevalt, maar mensen die aan de bel hebben getrokken, worden er zelf op afgerekend. De toeslagenaffaire heeft geleid tot een tweedeling bij Toeslagen. Sommige ambtenaren volgen, andere zijn kritisch. Degene die kritisch zijn, worden soms weggepest en durven zich pas te uiten als ze net voor hun pensioen zitten.’

'Gelekt bij het leven'

Om van een angstcultuur af te komen moet de top het goede voorbeeld geven. ‘Erken je fouten en geef benodigde stukken. Besluitvorming moet klip en klaar zijn. Er wordt nu gelekt bij het leven. Waardeer het vakmanschap van ambtenaren. Luister naar hen. Een veilige cultuur creëren ligt aan de manier van leidinggeven’, zegt Van Vliet.

Onafhankelijke integriteitscommissie

Bij het ministerie van Justitie en Veiligheid is er sinds juni van dit jaar een onafhankelijke integriteitscommissie. Die kwam er na onjuiste afhandeling van klokkenluidersmeldingen en een incident met integriteitsvragen, het lijstje met criminaliteitscijfers van staatssecretaris Harbers. Het is een ‘paritaire commissie’ met één lid namens de bonden en Departementale Ondernemingsraad, één lid namens de werkgever en een door beide partijen gedragen onafhankelijke voorzitter. De commissie heeft een onafhankelijke zetel en een eigen budget, website en administratie. ‘Het kan gaan om meldingen over vermoedens van misstanden, integriteitskwesties en bejegening en omgangsvormen van leidinggevenden’, vertelt Yntse Koenen, FNV-bestuurder Justitie en Veiligheid.

Rijksbreed onderzoek sociale veiligheid

Met het rapport-Fokkens over misstanden in de top van het Openbaar Ministerie in gedachten zouden volgens Koenen ook OM-medewerkers zich tot de commissie moeten kunnen wenden. ‘Er moeten nu knopen worden doorgehakt. In de laatste cao rijk staat een hoofdstuk over sociale veiligheid. Voor mij hangt dit samen met cultuur, integriteit, omgangsvormen, bejegening en angstcultuur. In die cao staat dat er rijksbreed onderzoek komt naar sociale veiligheid. Bij dat ­onderzoek worden we betrokken. Het zou mooi zijn als de onafhankelijke commissie van JenV als voorbeeld kan gelden voor het hele rijk en andere overheden.’