Ministeries blijven uitslagen verkiezingen bespreken

Ook in de toekomst kunnen ministeries naar aanleiding van een verkiezingsuitslag bijeenkomsten organiseren voor ambtenaren, alwaar zij ook ‘hun zorgen mogen etaleren over de winst van democratisch gekozen partijen’. Dat antwoord kreeg JA21-Kamerlid Joost Eerdmans op zijn vraag hierover. ‘Ambtenaren moeten in een open en veilige werkomgeving hun zorgen kunnen uiten.’

Ambtelijk vakmanschap

Eerdmans stelde zijn vraag aan elf ministeries en vroeg om separate antwoorden. In ieder geval van tien ministeries kreeg hij deze binnen. Op sommige ministeries is er uitgebreider gesproken over de verkiezingsuitslag van 22 november 2023 dan op andere ministeries. Bij SZW ging het bijvoorbeeld om een online presentatie die al twee weken ervoor was aangekondigd. Ook hebben verschillende directies ‘doorgesproken’ over de verkiezingsuitslag. In de online presentatie ging het om informatie over de feitelijke uitslag, mogelijke meerderheden in de Tweede Kamer en een globaal overzicht van de inhoudelijke opvattingen van partijen op SZW-terrein. ‘Ambtenaren dienen vanuit hun ambtelijk vakmanschap op de hoogte te zijn van de nieuwe politieke verhoudingen’, aldus demissionair minister Karien van Gennip.

Open en veilige gesprekscultuur

Na de online presentatie is het gesprek binnen verschillende directies verder gevoerd, waarbij onder andere de te verwachten gevolgen voor de verschillende beleidsterreinen uitgebreider aan de orde kwamen, vervolgt Van Gennip. ‘Dat hierbij ook de verschillende maatschappelijke sentimenten, vraagstukken die diverse media op tafel leggen, input van stakeholders en ook persoonlijke vragen van medewerkers, bijvoorbeeld over hoe je je ambtelijk vakmanschap goed vormgeeft in een periode van kabinetswisseling, op tafel komen, is in mijn ogen logisch.’ De rijksoverheid staat voor een open en veilige gesprekscultuur, waarbij allerlei verschillende onderwerpen besproken mogen worden. ‘Door het gesprek te voeren met elkaar, dragen wij bij aan een goed functionerende overheid.’

Diversiteit van opinie

Van Gennip herkent zich niet in het door Eerdmans geschetste beeld dat ambtenaren ‘die op één van de partijen hebben gestemd die hebben gewonnen hierdoor in een moeilijke positie worden geplaatst ten aanzien van hun collega’s’. ‘Het ministerie van SZW staat voor een diverse en inclusieve werkcultuur. Verschillende perspectieven, achtergronden en inzichten vergroten juist de denkkracht en handelingsperspectieven van SZW waardoor we zo goed mogelijk kunnen aansluiten bij de behoeften uit de samenleving.’ Het ministerie moedigt aan dat alle medewerkers zich kunnen uitspreken en met elkaar en met de buitenwereld in gesprek blijven, ongeacht achtergrond of politieke voorkeur, vervolgt ze. ‘Dat past in een open en veilig werkklimaat, waar de rijksoverheid veel waarde aan hecht.’ Zelf heeft ze ook ‘meerdere malen’ het belang benadrukt van diversiteit van opinie.

Nieuwe bijeenkomsten

Na de presentatie van het coalitieakkoord zal er opnieuw een interne online presentatie worden georganiseerd, ‘zodat de organisatie zich voor kan bereiden op de voorstellen en maatregelen uit het coalitieakkoord op het terrein van Sociale Zaken en Werkgelegenheid’. ‘Het hoort bij het ambtelijk vakmanschap dat ambtenaren kennis nemen van een verkiezingsuitslag of een coalitieakkoord, en de betekenis daarvan voor verschillende beleidsterreinen en de organisatie doordenken. Dat is van groot belang om een nieuwe bewindspersoon goed te kunnen ondersteunen en adviseren.’ Bij de andere ministeries is de teneur niet anders, al verschilt de vorm van het bespreken van (de gevolgen van) de uitslag soms. Zo was er bij het ministerie van BZK een bijeenkomst voor directeuren en een bijeenkomst waar alle medewerkers van het ministerie aan konden deelnemen. Het ministerie sluit niet uit dat er nieuwe bijeenkomsten worden georganiseerd na het sluiten van een regeerakkoord.

Politiek neutraal

Verder schrijft demissionair BZK-minister Hugo de Jonge dat het ook in de toekomst van belang is dat ambtenaren van het ministerie kennis kunnen delen over relevante electorale en maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland. ‘Daarnaast hoort bij een open en veilige werkomgeving dat medewerkers op de werkvloer, al dan niet in een bijeenkomst, hun zorgen kunnen uiten, ongeacht het onderwerp waar die zorgen betrekking op hebben.’ Op de suggestie van Eerdmans dat dergelijke bijeenkomsten op zeer gespannen voet staan met de gewenste neutraliteit en objectiviteit van ambtenaren, krijgt hij van ieder ministerie min of meer hetzelfde antwoord. Belangrijk is dat ambtenaren politiek neutraal zijn en blijven in hun werk en werken voor het algemeen belang. Zij hebben een ondersteunende, adviserende en uitvoerende rol en zorgen voor een transparant en goed besluitvormingsproces.

Professionele tegenspraak

Een sociaal veilige werkomgeving is hiervoor randvoorwaardelijk, schrijven meerdere ministers. ‘Om professionele tegenspraak te kunnen bieden, maar ook om met de functie-uitoefening verbonden ethische vraagstukken en morele kwesties te kunnen bespreken. Ongeacht het onderwerp.’ Het kabinet zegt een werkklimaat te bevorderen, ‘waarbij medewerkers op de werkvloer hun vragen en dilemma’s bij collega’s en leidinggevenden kunnen uitspreken en samen met hen kunnen onderzoeken hoe hier het beste mee om te gaan’. ‘Het bieden van ruimte voor reflectie en dialoog op de werkvloer behoort niet alleen tot goed werkgeverschap, maar is juist ook noodzakelijk om als rijksdienst effectief te kunnen functioneren en de neutraliteit te behouden.’