Ambtenaar is niet langer lui, maar nu onbetrouwbaar
Extremistische politici wijzigen het stereotiepe beeld van ambtenaren. Ze zijn niet langer lui, maar nu vooral onbetrouwbaar en partijdig.
Politici verspreiden niet langer het stereotiepe beeld dat ambtenaren lui zijn. Tegenwoordig worden ze veel meer gezien als partijdig, bevooroordeeld en vooral onbetrouwbaar. Met name politici aan de uiteinden van het links-rechts-spectrum bashen er op los.
Immoreel
Door meer dan 70.000 tweets van Nederlandse politici – 33 Tweede Kamerleden van 17 verschillende partijen – te analyseren van 2017 tot 2023, leggen onderzoekers Sjors Overman, Jessy Hendriks en Koen Damhuis van de Universiteit Utrecht een verschuiving bloot in de manier waarop organisaties en werknemers in de publieke sector worden geframed: voorbij het klassieke stereotype van de luie ambtenaar naar een immorele bureaucraat. In de studie onderzochten ze hoe politici ambtenaren en ambtelijke organisaties bekritiseren of prijzen.
Kwart negatief
Politici schilderen ambtelijke organisaties vaker negatief dan positief af, zo blijkt uit het onderzoek. Van de ruim vijfduizend tweets over bureaucratie, bureaucratische organisaties en ambtenaren in de dataset was bijna een kwart negatief, en nog geen 15 procent positief. Wat de onderzoekers bovendien zagen, is dat politici bureaucraten steeds vaker framen op basis van hun morele status. Daarbij richten ze hun pijlen op de mate van betrouwbaarheid, onpartijdigheid en het handelen van ambtenaren in het belang van de samenleving.
Handvol
Het lijkt er volgens de Utrechtse bestuurskundigen op dat de meeste negatieve berichtgeving over de bureaucratie afkomstig is van slechts een handvol – voornamelijk – oppositie- en anti-establishment-politici. Dat is in lijn met ander onderzoek dat het anti-establishment karakter van populistische retoriek benadrukt en de grotere kans dat oppositiepolitici negatieve berichtgeving gebruiken waar er meer politieke partijen zijn. ‘We hebben een verschil tussen politici waargenomen waarbij (anti-establishment) politici aan de polen van het links-rechts spectrum bureaucratische entiteiten vaker lijken te bashen dan hun meer 'gematigde” tegenhangers', zo leggen de wetenschappers uit.
In de moderne geschiedenis hebben politici ze vaak afgeschilderd als luie klokkijkers
Lanterfanters
Nu is kritiek op ambtenaren iets van alle tijden. In de moderne geschiedenis hebben politici ze vaak afgeschilderd als luie klokkijkers die van 9 tot 5 werken. ‘Denk aan Ronald Reagan, die beroemd werd door zijn bewering dat federale bureaucraten lanterfanters waren. Het beeld van de luie en inefficiënte bureaucratieën heeft decennialang de academische literatuur en de publieke opinie gedomineerd en werd ook weerspiegeld in het New Public Management-discours, dat de noodzaak van efficiëntie en prestatie-evaluaties benadrukte.
Meer recentelijk, met de wereldwijde opkomst van (radicaal) rechtse partijen en hun anti-gouvernementele retoriek, lijken we getuige te zijn van een transformatie van dit type kritiek’, aldus Overman, Hendriks en Damhuis.
COVID
Maar publieke werknemers worden vandaag de dag niet langer in de eerste plaats afgeschilderd als lui. In plaats daarvan minachten politici steeds vaker hun expertise en etiketteren ze ambtenaren als ideologisch bevooroordeeld of moreel verkeerd handelend. De onderzoekers halen voorbeelden aan van Donald Trump, die ambtenaren en agentschappen op het gebied van de volksgezondheid tijdens de COVID-19 pandemie voortdurend in twijfel trok, en van Geert Wilders, die de Nederlandse immigratiediensten herhaaldelijk van corruptie betichtte.
RIVM
Bij de extreemrechtse PVV-voorman moest vooral het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) het ontgelden. Hij verklaarde dat ‘we voor de gek zijn gehouden’ en dat het RIVM ‘stiekem richtlijnen aanpast’ om rekening te houden met de rol van aërosolen en ventilatie bij het terugdringen van infecties.
Op microniveau worden individuele ambtenaren bijna twee keer zo vaak bekritiseerd als geprezen. Zo kwalificeerde Geert Wilders – weer hij – de president van De Nederlandsche Bank als ‘woke’ en drong er bij hem op aan om ‘te stoppen met de gekte’ van ‘slavernij-excuses, inclusiviteit en diversiteit’ en ‘gewoon te focussen op financiën’.
Ambtenaren zouden tegen het publiek liegen of het misleiden
Onbetrouwbaar
Wat de onderzoekers vooral opviel, is dat ze geen enkele uitspraak aantroffen waarin werknemers in de publieke sector werden beschuldigd van luiheid. Dominant – in zowel negatieve als in positieve beweringen – is de zogeheten morele stereotypering. In feite wordt meer dan de helft van alle positieve en negatieve beweringen geformuleerd in termen van de moraliteit van ambtenaren en ambtelijke organisaties. En dit geldt voor bijna twee derde van alle negatieve beweringen, met onbetrouwbaarheid als de meest genoemde subcategorie: ambtenaren zouden tegen het publiek liegen of het misleiden, deelnemen aan nepotisme of sinistere praktijken (bijvoorbeeld als onderdeel van een breder ‘kartel’), of hun macht misbruiken – bijvoorbeeld door relevante informatie niet openbaar te maken.
Ingrijpende gevolgen
Die verandering van stereotypering – van ‘luie’ of ‘incompetente’ bureaucraten naar immorele bureaucraten – heeft volgens de onderzoekers ingrijpende gevolgen voor de perceptie van het publiek en beïnvloedt het moreel, de werving en de
algemene relatie tussen politiek en bureaucratie. Wetenschappelijk onderzoek wijst immers uit dat de mening van burgers sterker wordt beïnvloed door negatieve boodschappen dan door positieve en dat burgers negatieve boodschappen als meer waar beschouwen dan positieve. De totale impact van de negatieve toonzetting in berichten van politici wordt daardoor nog eens versterkt.
Negatieve reputatie
De onderzoekers: ‘Belangrijk is dat eerder onderzoek erop wijst dat de negatieve reputatie van de publieke sector van invloed is op de beoordeling van de prestaties van de publieke sector door burgers, en dat deze ‘anti-publieke sector bias’ niet volledig kan worden verminderd door objectieve prestatie-informatie te verstrekken. Tegelijkertijd leidt negatieve berichtgeving vermoedelijk tot negatieve meningen over de publieke sector.’
Lees het hele verhaal deze week in BB19 (inlog)
Reacties: 5
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Ik ben 60 jaar en sinds ik mij kan herinneren is het politieke links altijd antie establishment geweest en het politieke recht gezags-getrouw. Rechts is wakker geworden en links in slaap gevallen want om na 13 parlementaire enquêtes in 40 jaar te stellen dat de overheid betrouwbaar is gebleken is een beetje ver gezocht!
Is daarmee elke ambtenaar onbetrouwbaar? Natuurlijk niet maar het is ook onwaarschijnlijk dat heel veel ambtenaren op de diversen ministeries NOOIT iets hebben gemerkt van het wangedrag van de overheid. Statistisch gezien is dat gewoonweg niet mogelijk omdat er heel veel ambtenaren bij betroken waren.
En wanneer je als ambtenaar er geen melding van maakt dan ben je net zo erg als de mensen die bij hoog en bij laag beweren zich altijd aan de wet hebben gehouden.
Nu is het (opnieuw) de UWV die er willens en wetens een zooitje van heeft gemaakt. Dan weer is het de belastingdienst die op een illegale wijze honderdduizenden mensen in het verderf stort. Of de NAM die blijft beweren dat het instorten van huizen in Groningen absoluut niets met de gaswinning van doen heeft.
Als je nog verder terug in de tijd gaat zijn er de IRT en HSL waarbij respectievelijk justitie criminelen hielp om tienduizenden kilo's drugs Nederland in te voeren of waarbij de aanbesteding onder zeer kwalijke omstandigheden tot stand is gekomen.
Nee, de overheid en haar ambtenaren zijn altijd een lichtend voorbeeld geweest van hoe zij vond dat de Nederlandse ingezetenen zich moesten gedragen. En wanneer er eens een dappere ambtenaar opstond om misstanden aan de kaak te stellen dan zorgde het voltallige overheidsapparaat dat de bewuste persoon volledig werd geruïneerd!
Land leve de betrouwbare ambtenaar!
Of gewoon juist een gegeven dat er in het huidige en recente politieke klimaat geen bekende politke partijen aanwezig zijn ter linkerzijde die dergelijke schadelijke uitspraken doen.
'sinds ik mij kan herinneren is het politieke links altijd antie establishment geweest en het politieke recht gezags-getrouw. Rechts is wakker geworden en links in slaap gevallen'
Nee, het politieke klimaat is veranderd. Er zijn meer rechtse partijen bij gekomen, het debat verhard en het populisme heeft de rechterflank in zijn greep. Voor ca. het jaar 2000 is er lang een luwte geweest rechts van de VVD. Er was geen partij die zich in dat spectrum bevond, maar de sentimenten leefden wel onder bepaalde delen van de samenleving. Fortuyn heeft dat sentiment aangeboord en is er helaas om gestorven. Ik zeg als tegenstander bewust helaas, want als hij wel nog had geleefd hadden veel meer mensen kunnen zien wat een egocentrische onbenul hij werkelijk was en dat waar hij voor stond niet realistisch was.
En, vergeet ook niet dat boven de uitvoeringsdiensten zoals de NAM, Belastingdienst, er een minister die het (bewust) aanstuurde waardoor vele mensen in de put raakten. Doet Henk Kamp een belletje rinkelen? Zowel bij in het dossier van de toeslagenaffaire als bij de aardbevingen heeft hij wel zijn sporen achtergelaten.