Burgemeestersambt minder aantrekkelijk

Het aantal kandidaten voor burgemeestersvacatures daalt de laatste jaren sterk. Waar in 2016 een hoogtepunt werd bereikt met gemiddeld 30 kandidaten per vacature, waren dat er het afgelopen jaar nog maar 18.

Oorzaak onderzoeken

Dat blijkt uit cijfers van het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK), gebaseerd op aangeleverde cijfers door de provincies. Het aantal kandidaten per vacature daalde tussen 2016 en 2023 met 40 procent (zie grafiek onderaan artikel). Daarbij is in de cijfers uitgegaan van het jaar van benoeming. ‘Dit is een trend die we nauwlettend volgen en die verschillende oorzaken kan hebben’, laat het ministerie weten. Omdat de precieze oorzaak onbekend is, wil het ministerie dat in 2024 gaan onderzoeken. ‘Vervolgens kunnen we kijken of en welke gerichte maatregelen we moeten en kunnen nemen.’

Dashboard met vacatures

Al jaren wordt er subsidie verleend aan het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) voor trainingen voor de persoonlijke ontwikkeling van burgemeesters. Ook het Oriëntatieprogramma dat moet bevorderen dat mensen het ambt leren kennen en de stap zetten om te solliciteren, wordt door BZK gefinancierd. Verder zet het ministerie in op modernisering en vindbaarheid van burgemeestersvacatures met een dashboard waarin alle (toekomstige) vacatures op één plek te vinden zijn. Daar kunnen potentiële sollicitanten verhalen van (nieuwe) burgemeesters lezen om een indruk op te doen van het ambt. Eind januari 2024 moet dit dashboard online staan.

Aantal bedreigingen 'zorgpunt'

Ook NGB-directeur Hilde Westera bevestigt dat het gemiddeld aantal sollicitanten per vacature daalt, ‘hoewel de ­verschillen per gemeente sterk uiteen kunnen lopen'. 'Wij maken ons nog geen zorgen, maar het is wel iets om de vinger aan de pols te houden. Uiteindelijk heb je maar één goede kandidaat nodig.’ Het NGB heeft het niet onderzocht, maar vermoedt dat de krapte op de arbeidsmarkt ook doorwerkt in het aantal sollicitanten op burgemeesters­vacatures. ‘Daarnaast is het ambt door verschillende maatschappelijke ontwikkelingen zwaarder, veeleisender én interessanter geworden’, volgens Westera. ‘Voor de meeste burgemeesters is het nog steeds een supermooie baan waarin je van betekenis kunt zijn voor de lokale maatschappij en de inwoners.’ Maar de verruwing en toename van het aantal bedreigingen is een ‘zorgpunt dat mogelijk een negatieve invloed heeft op het aantal sollicitanten’.

Geen overvolle kerstboom

Politicologen Zahra Runderkamp en Liza Mügge schrijven in het Burgemeestersblad dat geweld het ambt van burgemeester minder aantrekkelijk maakt én aspirant-burgemeesters afschrikt. Burgemeestersvacatures zouden nog meer onder de aandacht kunnen worden gebracht van zij-instromers. ‘Dat gebeurt ook al, via LinkedIn’, zeg Westera. Verder hoopt ze dat het Oriëntatieprogramma in 2024 wordt voortgezet. ‘Dat biedt aspiranten uit ondervertegenwoordigde groepen een goede gelegenheid om met het ambt kennis te maken.’ Verder moeten we voorkomen dat het burgemeestersambt een ‘overvolle kerstboom’ wordt die volhangt met taken en bevoegdheden. En we moeten agressie en intimidatie tegengaan en goede opvang en nazorg bieden aan bedreigde ambtsdragers. Daar werkt het Netwerk Weerbaar Bestuur hard aan.’

Ambt complexer en politieker

Ook voor ‘burgemeester-onderzoeker’ Sabine van Zuydam van Necker is de trend herkenbaar. Ze verklaart ‘door de oogharen heen’ dat gemeenten door herindelingen groter zijn geworden. Hoe groter de gemeente, des te minder sollicitanten in de regel. ‘Ze zijn dan minder geschikt als startersgemeente.’ Een andere mogelijke verklaring is dat de aantrekkelijkheid van het ambt onder druk staat. Het ambt vraagt meer en is complexer geworden. ‘Burgemeesters krijgen veel op hun bord, in zekere zin is het ambt politieker geworden. Daarbij hebben intimidatie en bedreigingen ook impact op het persoonlijk leven.’ Het breder in netwerken werven en onder de aandacht brengen van de vacatures zou goed zijn, denkt Van Zuydam. Ook voor een grotere diversiteit in het ambt. ‘Er komen al meer mensen van ­buiten, maar daar kan nog wel een plus op. Zo kun je de pool van kandidaten ­vergroten.’