Wethouders breken regels voor nobel doel

Als regels knellen voor (kwetsbare) inwoners en hiermee onrechtvaardige en onwenselijke situaties veroorzaken, dan zijn wethouders bereid om ‘Robin Hoodgedrag’ te vertonen. Incidenteel zetten zij dat gedrag ook in, blijkt uit onderzoek van de Avans Hogeschool in opdracht van de Wethoudersvereniging.

Sporadisch

Onder ‘Robin-Hoodgedrag’ verstaan de onderzoekersgedrag van wethouders die wetten of regels buigen of breken voor een nobel doel, zoals het goede doen voor hun inwoners. De onderzoekers, onder leiding van dr. Julien van Ostaaijen, interviewden (oud)-wethouders erover en legden het fenomeen voor aan focusgroepen. Het uitgangspunt is dat wethouders wetten en regels volgen. Daar waren alle wethouders duidelijk in. Hoewel de meeste wethouders Robin-Hoodgedrag beschouwen als onderdeel van hun bestuurlijk repertoire, zetten zij het maar sporadisch in.

Sociaal domein

Wethouders kiezen er dan voor om maatwerk toe te passen en de wetten en regels anders te interpreteren of terzijde te schuiven, blijkt uit het onderzoek. Soms is daartoe wel enige druk nodig vanuit de samenleving. Ongeveer de helft van de gevallen van dit ‘Robin Hoodgedrag’ komt overigens voor in het sociaal domein. Omdat het vaak gaat om kwetsbare inwoners zijn wethouders sneller geneigd de grenzen van de wet op te zoeken en te overschrijden.

Vocabulaire

Als wethouders een casus tegenkomen waarin de huidige wetten en regels niet volstaan, handelen ze zelden impulsief. Ze zoeken steun in hun omgeving. Zo bespreken ze de casuïstiek met ambtenaren en collega-wethouders. Ook hanteren wethouders hun eigen vocabulaire. Ze hebben het niet over het breken van regels, maar ‘zoeken naar ruimte’, ‘treden buiten gebaande paden’, ‘zoeken een creatieve oplossing’ en/of ‘passen maatwerk toe’. De oplossing van een concrete casus biedt een legitimatie om ook achter de ‘Robin Hoodoplossing’ te staan. Wethouders kunnen en willen dat ook publiek uitleggen, al is de een daar actiever in dan de ander. Als het maken van de uitzondering iets zegt over de kwaliteit van de wet- of regelgeving kunnen wethouders dit ook ‘teruggeven’ aan de wetgever.

Luisteren

Landelijk ontworpen regels blijken lokaal niet altijd uitvoerbaar, hoort de Wethoudersvereniging immers regelmatig van haar leden. Daarom gaf de vereniging ook opdracht dit beter in kaart te laten brengen. Voorzitter Marcelle Hendrickx vindt dat de wetgever actiever bij het decentrale bestuur op moet halen hoe uitvoerbaar de wetten en regels zijn. ‘Er zijn in het hele land bestuurders die graag de tijd nemen de minister mee te nemen in de knelpunten. Doe je voordeel met die lokale inzichten en luister naar de ervaring in de praktijk. Ook de Wethoudersvereniging denkt hier graag in mee.’

Handreiking

In het onderzoek staat ook een ‘Robin Hoodhandreiking’ voor wethouders die met een casus worden geconfronteerd waarin het buigen of breken van regels een optie is. Zij doen er dan verstandig een aantal vragen na te lopen. Is er binnen huidige wet- en regelgeving een oplossing te vinden? Kijk eerst wat binnen de regels mogelijk is. Pas daarna kan ‘creatief regelgebruik’ een oplossing zijn. Is het Robin-Hoodgedrag acceptabel en daarmee uit te leggen? Kijk of de gevolgen van het volgen van de regelgeving onevenredig zwaar zijn en er goede argumenten zijn voor een uitzondering.

Transparantie

Een volgende vraag is: met wie is het dilemma te bespreken en waar kan ik steun vinden? Het is verstandig om advies in te winnen en steun te zoeken, al maakt meer steun het besluit niet per definitie beter. Wat zijn de mogelijke gevolgen van het Robin-Hoodgedrag? Anticipeer op de reactie vanuit politiek, media en samenleving en op eventuele juridische gevolgen en precedentwerking. Hoe communiceer ik over het besluit? Wees transparant en bespreek, indien noodzakelijk, de kennelijke lacune in de wet met de wetgever.