Wethouders in gesprek met bestuur OM over aangiften

‘Schrikbarend’ noemt directeur Jeroen van Gool van de Wethoudersvereniging de verdubbeling van het percentage politieke ambtsdragers dat te maken heeft gehad met agressie en geweld. De lagere aangiftebereidheid baart hem zorgen. Hij wil met het Parket-generaal in gesprek over de omgang met aangiften. ‘Er zijn landelijke afspraken, maar ik krijg signalen dat men er toch verschillend mee omgaat.’

Verschillen

Als vertrouwenspersoon spreekt Van Gool vaker wethouders die zich geen raad weten met agressie en geweld. Uit de Monitor Integriteit en Veiligheid 2022 blijkt dat slechts 7 procent van de politieke ambtsdragers aangifte doet. ‘De omvang van de bedreigingen groeit, maar men doet er steeds minder mee.’ Met het Netwerk Weerbaar Bestuur wil de Wethoudersvereniging laten uitzoeken hoe verschillende Openbaar Ministeries met deze aangiften omgaan. Weliswaar zijn er landelijke afspraken, die worden onderschreven door de procureur-generaals, om op eenduidige wijze met aangiften van geweld en intimidatie om te gaan, maar Van Gool ontvangt signalen dat er verschillen zijn tussen regio’s. Ik wil dat laten uitzoeken en erover in gesprek met het Parket-generaal.’

Verruwing

De toename van het percentage politieke ambtsdragers dat te maken heeft gehad met agressie en geweld vindt Van Gool een ‘zorgwekkende ontwikkeling’. Volgens hem laat het zich verklaren door de heersende maatschappelijke onrust, ‘maar ook wel door een verruwing in de samenleving’. ‘De mensen willen op maat geholpen worden, on demand. Gebeurt iets niet, dan grijpen ze naar andere methoden.’ In het rapport wordt ‘frustratie-agressie’ als een van de oorzaken van agressie en geweld genoemd. ‘Zoals bij de toeslagenaffaire. Dat kan ik me nog wel voorstellen, want je staat met de rug tegen de muur en ziet geen andere uitweg. Dat speelt vooral landelijk, maar gemeenten krijgen als eerste overheid ook de wind van voren.’

Vinkenlijstjes

Er is ook instrumentele agressie: het doelbewust inzetten van agressie en geweld om een doel te bereiken. ‘Dat noem ik ondermijning, het bedreigen van mensen om hen op andere gedachten te brengen.’ Een afname aan voorzieningen ziet Van Gool niet als een mogelijke oorzaak. ‘Meer zakelijkheid zie je wel. Het ging veel om de vinkenlijstjes. Hier komt de roep om de menselijke maat om de hoek kijken. Voel je je gehoord? Wordt er geluisterd? Als je die indruk hebt, dan accepteer je ook “nee” als antwoord, maar als je “nee” krijgt zonder die indruk, dan trekt die frustratie op.’

Pittige opgave

Daar ligt volgens Van Gool een opgave voor de overheid: beter luisteren wat er speelt in de samenleving, dat beter vertalen naar beleid en meer maatwerk en menselijke maat. ‘Dat is een behoorlijk pittige opgave, vooral omdat vaak de vraag opkomt: wat mag het allemaal kosten? Men heeft hoge verwachtingen, maar is minder bereid in de buidel te tasten. Of de kwaliteit is hoog en je betaalt daarvoor, en dan ook in gelijke pas met het gemeentefonds en belastinggeld naar de overheid, of je neemt voor lief dat de kwaliteit afneemt, maar dan zit je ook niet voor een dubbeltje op de eerste rij en moet je ook niet klagen.’

Kortetermijndenken

Voor Binnenlands Bestuur schreef Van Gool eerder al met Marcelle Hendrickx, voorzitter van de Wethoudersvereniging, een essay over het niet langer beloven van gouden bergen door bestuurders. ‘Temper de verwachtingen, probeer het realistisch te houden, alleen zo kun je een geloofwaardige overheid zijn.’ Maar ook in de politiek zie je meer kortetermijndenken met populistische invalshoek, merkt Van Gool. ‘Het is goed om op de samenleving aansprekende thema’s standpunten in te nemen, maar kijk je alleen op de korte termijn, dan is dat een lege huls en dat doet ook iets met vertrouwen in de overheid.’

Ontwrichting

Informateur Herman Tjeenk Willink schreef in zijn eindrapport dat de democratische rechtsstaat op vertrouwen geënt moet zijn, maar steeds meer gericht is op wantrouwen. ‘Dat is ook het leitmotiv geworden en dat is verkeerde ontwikkeling, vindt Van Gool. ‘Het leidt tot onrust in de samenleving, agressie en geweld. Kijk naar de Capitoolbestorming in de Verenigde Staten. Je zag het ook bij het protest tegen de coronamaatregelen. Deze mensen hebben een belang om te ontwrichten. Wij doen er als overheid goed aan om transparant te zijn en het gesprek aan te blijven gaan.’

Doe aangifte

Maar bestuurders moeten ook grenzen trekken, vindt hij. ‘Als mensen een grens overgaan en je laat dat gebeuren, dan is dat normaal geworden en wordt het getolereerd. Dat moeten we niet doen. Doe aangifte. Redenen om dat niet te doen zijn ‘het hoort er nu eenmaal bij, niet wrijven in een vlek en ze doen er niets mee’, nee, het hoort er niet bij, je benoemt de vlek en die hoort er niet te zitten en ze doen er wel iets mee.’ Maar er wordt toch verschillend mee omgesprongen? ‘Ja, en daarom moeten we met het Parket-generaal om tafel. Hebben die allemaal dezelfde prioriteit? Volgen we inderdaad die eenduidige landelijke afspraken?’