Wethoudersvereniging: bescherm beschuldigde wethouder beter

Zorg dat bestuurders een vorm van rechtsbijstand krijgen als zij een integriteitsbeschuldiging aan de broek krijgen. Dat zegt de Wethoudersvereniging, nadat de Tweede Kamer deze week de wijziging op het wetsvoorstel ‘bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur’ heeft aangenomen. Een nieuw wetsvoorstel verplichte risicoanalyse integriteit voor kandidaat-wethouders is nog in de maak.

Wetsvoorstel

Afgelopen dinsdag stemde de Tweede Kamer voor de wijziging van het wetsvoorstel ‘bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur’. Het gaat hier om de eerste tranche, een tweede tranche is voorlopig aangehouden. In het wetsvoorstel zou een nota van wijziging komen die de risicoanalyse integriteit voor kandidaat-wethouders wettelijk zou verankeren, maar de destijds demissionair minister Kajsa Ollongren van BZK besloot die niet in te dienen na forse kritiek van de Raad van State. Hierdoor zou het aanhangige wetsvoorstel ook niet langer worden vertraagd. Er gaat in de loop van dit jaar een nieuw 'zelfstandig' wetsvoorstel in consultatie, liet de huidige minister van BZK, Hanke Bruins Slot, onlangs weten. 

Vrijwillige screening

Het huidige wetsvoorstel maakt de Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) verplicht voor kandidaat-wethouders, verduidelijkt bepalingen rond belangenverstrengeling en scherpt deze aan en geeft de commissaris van de koning meer armslag in zijn functioneren als rijksorgaan. Ondanks dat het vorige (demissionaire) kabinet ‘al het mogelijke’ zou doen om het wetsvoorstel op 1 april 2022 in werking te laten treden, zodat het na de gemeenteraadsverkiezingen op de nieuw te benoemen wethouders van kracht zou zijn, is dat niet gelukt. Daarop riep de huidige minister van BZK, Hanke Bruins Slot, burgemeesters op de beoogde wethouders te vragen of ze vrijwillig een VOG willen aanvragen en een risicoanalyse op het gebied van integriteit willen doen.

Praktijk 'weerbarstig'

In een reactie op het aannemen van het wetsvoorstel zegt Jeroen van Gool, directeur van de Wethoudersvereniging, te begrijpen dat er maatregelen nodig zijn voor een ‘selectie aan de poort’ om integriteit van bestuurders vast te stellen. De beroepsvereniging hecht echter meer belang aan het stellen van vragen over integriteit aan de collegetafel zelf ‘tijdens de rit’. ‘Hoe ga je om met lastige verzoeken uit de samenleving? Hoe handel je daarop? Dat is belangrijker.’ In de praktijk blijkt dat goede gesprek aan de collegetafel en hoe je omgaat met deze kwesties 'weerbarstig', aldus Van Gool. Hij wijst erop dat wethouders soms valselijk worden beschuldigd van niet integer gedrag. ‘Soms wordt uit particuliere of politieke belangen met de integriteitskaart gezwaaid.’

Worstelende burgemeesters

Ook worstelen sommige burgemeesters met hun nieuwe taak als hoeder van de integriteit, valt hem op. ‘In sommige gemeenten staan burgemeesters voor het college en is de wethouder onschuldig tot schuld is bewezen. Zij nemen het op voor een bestuurder die onder beschuldiging ligt. Er komt dan vaak wel een onderzoek. Maar ik zie steeds vaker de houding: waar rook is, is vuur. Een wethouder moet maar “even op de handen zitten”, want “mogelijk zit er een kern van waarheid in”. Dan ben je eigenlijk al veroordeeld voor je de gelegenheid hebt gekregen om jouw eigen onschuld te bewijzen.’

Rechtsbijstand

De Wethoudersvereniging heeft met het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) en met steun van het ministerie van BZK dilemmakaarten gemaakt. ‘Een soort gespreksstarters voor het goede gesprek aan de collegetafel. Dat willen we zo aanzwengelen. Alle colleges krijgen deze kaarten, dus doe er je voordeel mee.’ Als vertrouwenspersoon van bestuurders ziet Van Gool dat wethouders er alleen voor komen te staan en geen steun ontvangen vanuit de gemeente om hun onschuld te bewijzen. ‘We willen als Wethoudersvereniging benadrukken naar burgemeesters en de minister, dat zij moeten zorgen voor rechtsbescherming voor bestuurders, een vorm van rechtsbijstand. Je bent verantwoordelijk voor het creëren van een veilige omgeving voor hen om zich te kunnen verweren tegen integriteitsbeschuldigingen, want anders is het hek van de dam.’