Risicoanalyse integriteit wethouders toch uniform

De wensen van de VNG en de Wethoudersvereniging over het op uniforme wijze regelen van de verplichte risicoanalyse integriteit voorafgaande aan de benoeming van nieuwe wethouders krijgen gehoor in de aangepaste nota van wijziging op het wetsvoorstel ´bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur’. De ministerraad is daar vrijdag mee akkoord gegaan.

Voor gemeenteraadsverkiezingen 2022
De preventieve toets moet mogelijke risico’s en kwetsbaarheden in beeld brengen en het mogelijk maken om eventuele beheersmaatregelen af te spreken. Hiermee wil minister Kajsa Ollongren van BZK tegemoetkomen aan de behoefte van decentrale overheden aan nieuwe mogelijkheden om bestuurlijke integriteit te bevorderen. Sommige gemeenten passen nu al een vorm van screening van wethouders toe, maar de manier waarop verschilt per gemeente. De nieuwe wettelijke verplichting moet door alle gemeenten voor de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 worden ingevoerd, zodat de risicoanalyse integriteit bij de benoeming van nieuwe wethouders kan worden toegepast.

Uniformiteit
Zowel de VNG als de Wethoudersvereniging hadden gepleit voor bij wet afgedwongen uniformiteit in de vormgeving en uitvoering van de risicoanalyses integriteit. Volgens de VNG zouden gemeenten de verplichte risicoanalyse integriteit voor kandidaat-wethouders niet moeten kunnen opnemen in een eigen verordening, ‘omdat zij die risicoanalyse dan naar eigen inzicht kunnen vormgeven’. Dat zou de uniformiteit in de uitvoering niet ten goede komen ‘en vormt een groot afbreukrisico voor kandidaat-wethouders’. Ook de wethouders stippen die uniformiteit aan. Het rijk dient volgens hen uniforme regels op te stellen voor de risicoanalyse en ook de kosten hiervoor te dragen. Dat zou duidelijker zijn voor gemeenten en discussie tussen gemeenten over wat de juiste aanpak is voorkomen.

Gemeenteraad miskend
Volgens de Tilburgse bestuurskundige Niels Karsten geven zij daarmee ‘weinig blijk van voeling met het integriteitsbegrip, zetten de autonomie van gemeenten wel heel snel bij het grofvuil, en nemen een motivatie bij gemeenteraden weg om het zo belangrijke gesprek over integriteit te blijven voeren’, schreef hij half april in een opinie voor Binnenlands Bestuur. Door het onwenselijk te achten dat ‘bestuurlijke integriteit in de ene gemeente een andere invulling kan krijgen dan in de andere’, vraagt de VNG de wetgever feitelijk om voor alle gemeenten eenduidig te bepalen wat bestuurlijk integer is en wat niet, constateerde Karsten. ‘Dat is niet alleen praktisch onmogelijk, omdat vrijwel elk geval uniek is en er telkens andere omstandigheden meewegen, maar miskent ook dat het aan gemeenteraden is om eigen integriteitsnormen vast te stellen, onder andere in de Gedragscode Bestuurders, en dat ze bij integriteitskwesties met het volste recht verschillend kunnen oordelen.’

Evaluatie
Ook wees Karsten op de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden en het Nederlands Genootschap van Burgemeesters die de lokale autonomie wel stevig omarmen, ‘al pleit laatstgenoemde voor een wettelijke bandbreedte, zodat gemeenten geen analyses uitvoeren die niets om het lijf hebben maar ook niet doorschieten in integritisme’. Maar het ministerie van BZK laat weten dat de Algemene Maatregel van Bestuur een nieuw element is in de aangepaste nota van wijziging die de inhoud en reikwijdte van de risicoanalyse ‘op uniforme wijze’ moet gaan regelen. Het ministerie benadrukt dat onder meer de VNG in de consultatie had aangedrongen op meer uniforme regels. Wel zal er eerst nog een evaluatie worden gehouden als na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 nieuwe wethouders zijn benoemd.

Toezicht door burgemeesters
Met de (aangepaste) nota van wijziging wordt ook de bestaande zorgplicht van de burgemeester inzake bestuurlijke integriteit op dit punt concreet ingevuld: die moet voortaan toezien op een zorgvuldige uitvoering van de risicoanalyse integriteit bij de benoeming van wethouders. Veel burgemeesters vervullen hier in de praktijk al een rol bij. Nu de ministerraad met de nota van wijziging heeft ingestemd wordt deze voor advies voorgelegd aan de Raad van State. Daarna wordt de nota bij de Tweede Kamer ingediend en wordt deze openbaar. De behandeling van het wetsvoorstel zal dan verder gaan, zodat dit nog voor de gemeenteraadsverkiezingen in werking kan treden.