Nog geen verplichte screening kandidaat-wethouders

Kandidaat-wethouders hoeven na de gemeenteraadsverkiezingen 2022 niet verplicht gescreend te worden. Demissionair minister Kajsa Ollongren van BZK heeft besloten een nota van wijziging die de risicoanalyse integriteit voor kandidaat-wethouders wettelijk zou verankeren niet in te dienen na forse kritiek van de Raad van State.

Fundamentele kritiek
De nota van wijziging zou eigenlijk onderdeel worden van het wetsvoorstel bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur en daarmee ook uitvoering geven aan een motie van Kamerlid Stieneke van der Graaf (CU) c.s. die opriep om deze risicoanalyse verplicht te maken. Maar Ollongren schrijft dat het advies van de Raad van State ‘zeer kritisch’ is. Er is ‘fundamentele kritiek’ op zowel de inhoud als de wettelijke vormgeving van de risicoanalyse en het advies is de nota van wijziging nu niet in te dienen, ook om het aanhangige wetsvoorstel niet onnodig verder te vertragen. Volgens het adviesorgaan staat de voorgestelde wettelijke regeling op gespannen voet met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en, in samenhang daarmee, het legaliteitsbeginsel en de rechtszekerheid.

Geen onnodige vertraging
Ollongren wil de wettelijke regeling nu ‘integraal herzien’, waardoor er ook meer in de wet zelf moet worden geregeld. Er is geen tijd om dit nog voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 te regelen, als ook nog met de koepels moet worden overlegd. Om het wetsvoorstel niet onnodig te vertragen kiest Ollongren ervoor de nota van wijziging niet in te dienen. Ze zal beginnen met de voorbereiding van een nieuw, zelfstandig wetsvoorstel, zodat een risicoanalyse voor wethouders uiteindelijk toch wettelijk kan worden verankerd. Ook zal ze na de gemeenteraadsverkiezingen het proces van de benoeming van nieuwe wethouders evalueren en die ervaringen betrekken bij de vormgeving van het nieuwe wetsvoorstel.

Relevante verbeteringen
Ollongren vraagt de Tweede Kamer de behandeling van het wetsvoorstel voort te zetten, omdat dit de VOG voor kandidaat-wethouders verplicht, bepalingen rond belangenverstrengeling verduidelijkt en aanscherpt en de commissaris van de Koning meer armslag in zijn functioneren als rijksorgaan geeft. ‘Dit zijn relevante verbeteringen.’ De regering doet ‘al het mogelijke’ om het wetsvoorstel op 1 april 2022 in werking te laten treden, zodat het van kracht is op de nieuw te benoemen wethouders na de gemeenteraadsverkiezingen. De demissionair minister roept burgemeesters op te bevorderen dat bij de benoeming van nieuwe wethouders gebruik wordt gemaakt van de Handleiding basisscan integriteit voor kandidaat-bestuurders, omdat die goede handvatten biedt.

Serieus nemen
‘Verstandig, gelet op de gekozen vorm’, vindt de Tilburgse universitair hoofddocent bestuurskunde Niels Karsten die er eerder bij Binnenlands Bestuur al voor pleitte om gemeenteraden zelf de risicoanalyse voor kandidaat-wethouders te laten inrichten. Op LinkedIn schrijft hij nu dat de regeling wat hem betreft te veel inzet op uniformering. ‘Maar, gemeenteraden, voer evengoed risicoanalyses uit!’ Het besluit van de minister ontslaat de raad niet van haar verantwoordelijkheid om de bestuurlijke integriteit serieus te nemen, aldus Karsten. ‘En niet alleen die van wethouders en burgemeesters, maar ook die van uzelf. Ook een risicoanalyse voor raadsleden is verstandig en nuttig, voor het bestuur én voor uzelf.’

UPDATE

Namens de Wethoudersvereniging laat directeur Jeroen van Gool weten dat hij er begrip voor heeft dat de verplichte screening niet overhaast wordt ingevoerd en 'er met het oog voor zorgvuldigheid meer tijd voor wordt uitgetrokken'. Om aandacht voor integriteit te stimuleren zal de Wethoudersvereniging na de gemeenteraadsverkiezingen een toolkit naar colleges van B&W sturen. Met behulp hiervan kunnen colleges "het goede gesprek" aan de collegetafel voeren over hoe met integriteitsvraagstukken om te gaan. 'Dat is wat ons betreft minstens zo nuttig als een screening aan de poort.'