‘Investeer extra in de democratie’

Het kabinet moet structureel extra investeren in de democratie en het bestuur in brede zin, vindt de Wethoudersvereniging. ‘Onze inzet is om hier zeker 50 miljoen extra bij te krijgen, ten opzichte van de huidige 80 miljoen’, aldus de kersverse voorzitter Axel Boomgaars, GroenLinks-wethouder in Hoorn, in zijn jaarrede die hij woensdag uitsprak op de Wethoudersconferentie in Lunteren.

Gezag herwinnen

‘Willen wij gezag herwinnen, vertrouwen wekken en zorgvuldig kunnen besturen, met reële verwachtingen, dan moet het ons wat waard zijn om de democratie te vernieuwen, ondersteunen en professionaliseren’, aldus Boomgaars. ‘Pleeg onderhoud aan onze democratie! Want anders gaat in het huis van Thorbecke het dak lekken, of zakken we door de vloer.’ Nederland is nog steeds tot Wethoudersland, constateert Boomgaars. Het Gemeentefonds was in 2002 bijvoorbeeld 12 miljard euro en voor 2024 staat bijna 43 miljard euro in de begroting van het rijk, ruim 3,5 keer zo veel. ‘Een enorme groei, waarvoor de verantwoordelijkheid om de bedragen deugdzaam te besteden bij gemeenten is komen te liggen. Wethouders zijn daarin met de verantwoordelijkheid voor de uitvoering belast.’

Bestuurlijk ongehoorzaam

Toch zijn de tekorten serieus en de verantwoordelijkheid voor de uitvoering is wel erg ingekaderd door regels vanuit het rijk, gaat Boomgaars verder. ‘Beleidsvrijheid en regelruimte is wat wij nodig hebben en daar zullen wij ons ook richting het kabinet hard voor maken. En soms moeten we dan al een beetje ons eigen plan trekken: bestuurlijk ongehoorzaam zijn.’ Vorig jaar kwam het onderzoek van Julien van Ostaaijen uit over de wethouder als ‘moderne Robin Hood’: bestuurders die de grenzen van de regels opzoeken om het goede voor hun inwoners te doen. ‘Als de regels dusdanig knellen dat wethouders ze moeten breken om de menselijke maat na te streven, dan kloppen de regels wellicht niet. De gemeente is de eerste overheid en de wethouder de eerste bestuurder. Wij zijn de ogen en de oren van de werking van beleid. Den Haag zou daar meer rekenschap van moeten nemen.’

Toenemende spanning

In het bestuurlijk-ambtelijk samenspel signaleert de vereniging een toenemende spanning tussen bestuurlijke ambities en ambtelijke capaciteit. ‘Want 3,5 keer zo veel geld uit het Gemeentefonds betekent niet 3,5 keer zo veel slagkracht en ondersteuning, 3,5 keer zo veel ambtenaren, 3,5 keer meer wethouders om het werk te doen.’ Zo letterlijk hoeft het misschien niet te gaan, maar deze veranderingen leiden ‘ontegenzeggelijk tot een behoefte aan meer ondersteuning voor wethouders’. ‘En bij de kleinste gemeenten vallen dan vaak de hardste klappen.’

Onacceptabel en ondermijnend

Ook Boomgaars heeft als wethouder voorstellen gedaan ‘die niet altijd de populariteitsprijs wonnen’. ‘Ik mocht diftar/het recycletarief invoeren, we planden windmolens in het kader van de RES bij mensen in de buurt, en zo kent u met elkaar denk ik allemaal wel evergreens waar inwoners een duidelijke mening over hebben. En dat is goed, want zo hoort het in een democratie.’ Maar er zijn ook grenzen, zoals ‘ronduit lasterlijke publicaties’, waar Boomgaars mee te maken kreeg. ‘Maar er zijn genoeg collega’s die met geweldsdreigingen of erger te maken hebben gehad. Dat is onacceptabel en ondermijnend. Daar trekken we een duidelijke streep. In het Netwerk Weerbaar Bestuur werken we aan ondersteuning van onze collega’s en lobby richting het rijk.’

Uitgesteld loon

Tot slot buigt Boomgaars zich nog even over de ‘eeuwigdurende discussie’ over de appa-uitkering (wachtgeld). Dat mag volgens hem ook wel eens in een ander daglicht komen te staan. ‘Berichtgeving hierover gaat vaak om het aan de schandpaal nagelen van mensen die hiervan gebruik te maken.’ De Wethoudersvereniging staat daar diametraal anders in. Het is een vorm van uitgesteld loon en een manier om mensen wat zekerheid te geven in het grillige bestaan van de politiek. ‘Dat is belangrijk om kwalitatief goede mensen voor ons ambt te trekken.’

Zuivere besluitvorming

Maar voor Boomgaars is het sterkste argument dat je als wethouder soms juist impopulaire maatregelen moet durven voorstellen en dat je keuze daarin niet wordt beïnvloed ‘uit angst om je inkomsten te verliezen’. ‘De appa-uitkering is er juist ook om zuivere besluitvorming te stimuleren en te zorgen dat wethouders het algemene belang in ogenschouw nemen.’ De vereniging heeft aan BZK gevraagd in beeld te brengen hoeveel er werkelijk van de regeling gebruik wordt gemaakt. Haar idee is dat veel bestuurders na het wethouderschap weer snel aan de bak raken: dan heb je wellicht recht op drie jaar en twee maanden, maar gebruik je er hooguit zes maanden van. ‘Dat eerlijke verhaal mag weleens verteld worden, want ons openbaar bestuur is het waard om op een eerlijke manier over te spreken en in te investeren.’