Luisteren

De Franse slagersknecht Louis Legrendre vond in 1789 dat de overheid slecht naar hem luisterde. Met een paar makkers bestormde hij het Louvre, forceerde toegang tot de koning en riep: ‘nou moet jij eens goed naar ons luisteren.’ Lodewijk XVI had weinig keus en hoorde hen aan. Het maakte weinig uit. De publieke opinie bleef dat Lodewijk slecht luisterde. Het parlement stemde voor zijn executie. En het was kantje boord of de minderheid in het parlement was ook omgebracht omdat ze niet luisterde naar de meerderheid.

De Franse Revolutie zette het belang van een luisterende overheid op de kaart. Al is het met vallen en opstaan. De legerofficier Napoleon Bonaparte was getuige van het gedwongen luisteren door de koning. ‘Wie zich zo laat vernederen, staat in het politieke leven nooit meer op’ schrijft hij. In de kakafonie van stemmen en belangen grijpt hij de macht. Met luisteren had Napoleon weinig op. Miljoenen burgers hebben dat op de slagvelden van zijn oorlogen mogen voelen.

Ondanks de bloederige aanloop is er vandaag de dag brede consensus dat een democratische overheid moet luisteren naar de burgers. Voor bestuurders en ambtenaren is kunnen luisteren naar de samenleving dan ook een belangrijke kwaliteit. We luisteren naar inwoners, organisaties en bedrijven en proberen beleid te voeren dat zoveel mogelijk recht doet aan alle wensen en belangen. En dat bovendien ook nog uitvoerbaar is. Gemeenteraden experimenteren met burgerberaden en andere vormen van participatieve beleidsvorming.

Paradoxaal is dat gemeenteraden hun gekozen raad van burgers onvoldoende lijken te vinden om burgers een stem te geven en om belangen af te wegen. De achilleshiel van de experimenten is de representativiteit van de stemmen die zich laten horen. Direct belanghebbenden en mondige burgers weten de weg naar de overlegtafels te vinden. Voor anderen geldt dat niet of minder. Wie het niet eens is met een besluit kan altijd zeggen dat er onvoldoende is geluisterd. Zelfs als men niets heeft gezegd.

Als luisteren zo belangrijk is, mag je veronderstellen dat verkiezingsuitslagen weerspiegelen wie dat het beste kunnen. In veel landen zijn populistische leiders aan een opmars bezig. Anders dan Lodewijk XVI luisteren zij om te kunnen zeggen wat mensen willen horen en als een Napoleon te kunnen handelen.

Luisteren kan ook betekenen dat je vervolgens iets anders doet dan mensen zeggen te willen, zoals president De Gaulle liet zien. Toen Frankrijk eind jaren vijftig op de rand van een burgeroorlog stond over de vraag of Algerije onafhankelijk moest worden, luisterde De Gaulle heel goed. ‘Ik heb u begrepen’, zei hij tegen de natie. Tegen de wens van zijn kiezers in maakte hij Algerije onafhankelijk en eindigde daarmee aan de goede kant van de geschiedenis.

Goed luisteren is ook verstaan wat nog niet wordt gezegd.