‘Absolute meerderheid kent meer lasten dan lusten’

Absolute meerderheden na verkiezingen komen weinig voor. Lokale partij Echt voor Barendrecht behaalde afgelopen verkiezingen 20 van de 29 zetels. Meer dan genoeg om alleen te besturen, maar de partij wil liever samenwerken. Niet uniek, laat bijvoorbeeld Tubbergen zien.

Genegeerd

‘Ik voel me de afgelopen jaren genegeerd. Bij dezen: Dorpen Centraal is voortaan een oppositiepartij.’ Met deze woorden trekt op maandag 26 april 2021 Alexander Plegt midden in de online raadsvergadering van de gemeente Tubbergen zijn steun voor de coalitie in. Een verschil in standpunt over de bouw van een nieuw gemeentehuis plaatst het CDA lijnrecht tegenover coalitiepartners Dorpen Centraal en Gemeentebelangen/VVD. Het CDA stemt als enige voor de bouw van een nieuw gemeentehuis. Gevolgen heeft de breuk tussen beide coalitiegenoten niet: het CDA heeft met twaalf zetels de absolute meerderheid en kan desgewenst ook alleen besturen. Het koos in 2018 liever voor samenwerking, op initiatief van toenmalig partijleider en wethouder Roy de Witte, inmiddels gedeputeerde in de provincie Overijssel. ‘Een absolute meerderheid ontslaat je niet van de verplichting om samen te werken. In wij-zij-denken geloof ik niet. Het is zoeken naar consensus.’

Elkaar vaker opzoeken

De samenwerking binnen de coalitie blijkt een bron voor gedoe, met het debat over het nieuwe gemeentehuis als kookpunt. Kort na het terugtreden van Plegt stapt ook de VVD-fractie uit de coalitie en roept haar wethouder terug. VVD-fractievoorzitter Haarman vertelt dat ze hiervoor altijd prettig samenwerkte met het CDA. Als de coalitiegenoten elkaar in de afgelopen raadsperiode vaker hadden opgezocht, was het niet zover gekomen. Denkt ze. De Witte, in de slotfase van de raadsperiode al vertrokken naar de Provinciale Staten, vindt dat ook. ‘Ik zag, op afstand, alle ruimte om de verbinding te houden. Dat het ontspoorde, daar hebben alle negentien raadsleden een rol in gehad. Ook mijn eigen club.’

Evenwichtskunst

In maart kreeg het CDA het lid op de neus: de partij blijft de grootste, maar halveert in zetels. In het gezamenlijk gesloten akkoord stonden geen afspraken over hoe het CDA zou omgaan met zijn absolute meerderheid. Terwijl dat, als er dan toch voor een coalitie gekozen wordt, prima kan, volgens hoogleraar decentrale overheden Geerten Boogaard. ‘Het vraagt enorme evenwichtskunst om zo’n overbodige juniorpartner wel een gevoel van onmisbaarheid te geven. Om dat te doen, zou je kunnen afspreken dat je nooit een besluit neemt zonder tweede partij. Dan kan die juniorpartij dreigen niet mee te stemmen en dan verleg je het speelveld’, zegt Boogaard.

Meer lasten dan lusten

Boogaard kent overigens geen voorbeelden van gemeenten waar dat op die manier is gebeurd. ‘Aan de voorhand kun je wel iets afspreken, maar het zit hem vooral in de relatie die je met elkaar onderhoudt’, zo reflecteert De Witte op de formatiefase. ‘Het hebben van een absolute meerderheid kent meer lasten dan lusten. Ik adviseer partijen die dat nu hebben: blijf werken aan de onderlinge relaties met andere partijen. Dat is bij ons te weinig gebeurd.’

Goede smaak

Een gemeentebestuur dat ook volledig onder leiding staat van slechts één partij, na een absolute overwinning bij de verkiezingen, dat hebben we al bijna twintig jaar niet meer gezien, blijkt na navraag bij de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Veel vaker wordt er toch naar coalities gezocht. En dat is typisch Nederlands, zo duidt bijzonder hoogleraar lokaal ­bestuur aan de Maastricht University Klaartje Peters. ‘We zijn in Nederland gewend om meerderheden te vormen. In de kleinere gemeenten zie je daarnaast vaak dat er ook nog eens wordt gezocht naar heel ruime meerderheden. Als slechts één partij de meerderheid behaalt, vinden we het blijkbaar van goede smaak getuigen dat je toch op zoek gaat naar een breder draagvlak. Terwijl dat voor de meerderheid niet nodig is.’

De schuld geven

Boogaard onderschrijft die analyse. ‘Het komt in Nederland slecht over om in je eentje te regeren. Het kan ook onverstandig zijn voor de lange termijn, omdat je bij de volgende verkiezing misschien net géén meerderheid haalt. Als je dan net iedereen hebt uitgesloten, ga jíj het hok in.’ Daarnaast speelt het liever delen van de verantwoordelijkheid ook mee, denkt Boogaard. ‘Bij het afstaan van een beetje macht, komt er nog een andere partij bij die je ook nog ergens de schuld van kunt geven. Als je in je eentje de macht hebt, ben je in je eentje voor alles verantwoordelijk.’

Lees vanaf 20 mei 2022 het hele artikel in Binnenlands Bestuur nummer 10