Wethouder dient tegenmacht te bevorderen

Het stelsel van macht en tegenmacht is essentieel voor een goed functionerende democratie en dat zien wethouders als een groot goed. Ondanks de ervaren oplopende druk zijn zij positief over de rol van tegenmacht. Als het maar respectvol blijft. Dat blijkt uit onderzoek van Avans Hogeschool in opdracht van de Wethoudersvereniging.

Fundament

Van alle tegenmachten in het lokale krachtenveld, ziet de wethouder de gemeenteraad, het college en sociale media als meest bepalende dan wel aanwezige elementen in het besluitvormingsproces. Wethouders ervaren tegenmachten ‘binnen de politieke democratie’ als het fundament. Hier zijn de gemeenteraad, het college en de ambtelijke organisatie belangrijke spelers. Zij hebben grote invloed op de uiteindelijke besluitvorming. Wethouders ervaren echter een teveel aan juridische of financiële bezwaren wel als ‘hinderlijk’. Het devies is hier: samen (blijven) optrekken.

Proactief opzoeken

Tegenmachten ‘gerelateerd aan de politieke democratie’ zien wethouders vooral als raadgevend. Zij waarderen de input van een rekenkamer of Wmo-adviesraad. Omdat zij meer op afstand staan, lijkt de mate van ervaren tegenmacht beperkt. Wel vinden wethouders controles of evaluaties achteraf soms spannend of verrassend. ‘Goed luisteren’ is hier het devies. Tegenmachten die ‘min of meer los staan van de politieke democratie’ beschouwen wethouders als ‘bron van kennis en kunde’. Hier is de voorspelbaarheid het laagst. De opkomst van social media speelt hier een rol net als de mate van contact met de lokale samenleving. Tijdige interactie levert veel meerwaarde op, want voorstellen worden er beter van en het proces verloopt rustiger. Het devies is hier: proactief opzoeken.

Integer handelen

Als een wethouder concrete voorstellen en besluitvorming in wisselwerking met raad(sleden) en college creëert en realiseert wordt er kritisch gecontroleerd en gespiegeld. Voor de wethouder is het dan ook mogelijk de invloed van raads- of commissieleden in te perken of te sturen. Het devies is hier: integer (blijven) handelen. Het college wordt gezien als belangrijke basis, maar de sfeer is wel bepalend. Bij een goede sfeer ervaart de wethouder veel steun. Onderlinge kritiek en een zekere ‘positieve spanning’ wordt gewaardeerd.

Onvoorspelbaar

Wethouders zijn alert op sociale media in combinatie met actiegroepen en andere groepen uit de lokale samenleving. Sociale media zijn onvoorspelbaar en grillig en als een wethouder even niet goed oplet kan er plotseling grote druk ontstaan. Als de wethouder er dan snel bij is, kan deze nog grotere ophef voorkomen. Over rekenkamers merken wethouders op dat hun onderzoeken beter actueler en meer lokaal van aard kunnen zijn. Ook zien zij die graag minder vaak als ‘mosterd na de maaltijd’ worden opgediend. De grote druk op de ambtelijke organisatie ontgaat wethouders niet. Zij merken de doorwerking ervan in de mate waarin ambtenaren inhoudelijke ondersteuning en tegenwicht aan financiële of juridische afdelingen kunnen bieden. Ook kunnen ambtenaren hen hierdoor minder een spiegel voorhouden.

Samenwerkende bestuursstijl

‘Tegenspraak houdt ons scherp als wethouder, maar door wie laten we ons tegenspreken en hoe organiseren we dat? En waar houdt tegenmacht op en wordt het een onveilige situatie voor een bestuurder? In dit onderzoek staan tegenmacht en de omgang van wethouders hiermee centraal, een mooi stuk reflectie voor ons werk als wethouder’, aldus Marcelle Hendrickx, voorzitter van de Wethoudersvereniging, in reactie op het onderzoek. Volgens de respondenten in het onderzoek hanteert de wethouder het best een ‘samenwerkende bestuursstijl’: een stijl waarbij de wethouder een juiste balans vindt tussen enerzijds eigenaarschap tonen en helder zijn over afspraken en over waar grenzen liggen, en anderzijds aanspreekbaar en benaderbaar zijn en via een open houding (tijdig) inbreng ophalen bij anderen. Oprechtheid en integriteit zijn daarbij kernwoorden.

Tegenmacht bevorderen

'Wees je bewust van het belang en de verschillende functies en mate van tegenmacht van de actoren in het krachtenveld' is een van de aanbevelingen die de onderzoekers doen. Als wezenlijk onderdeel van de democratie moet tegenmacht worden bevorderd. Ook moet een wethouder tegenmacht in al zijn vormen in beeld hebben. Een tweede aanbeveling voor wethouders is om (pro)-actief zijn en te zorgen voor een goede positie in en constructieve samenwerking met het krachtenveld om zich heen. Dat krachtenveld draait namelijk om samenwerking en verbinding. ‘Schroom niet om zichtbaar en in gesprek te zijn op sociale media.’

Rolvastheid

Krijg die krachten in de samenleving vroegtijdig in beeld en nodig hen uit voor een gesprek, maar houd in gedachten dat een roepende minderheid niet altijd de belangen van de meerderheid behartigt, aldus de onderzoekers. Hun laatste aanbeveling voor wethouders is om samen of in samenwerking aandacht te hebben voor rolvastheid en grensoverschrijding. Omarm de meerwaarde die iedere tegenmacht in het stelsel biedt en vorm een beeld van grenzen die tegenmachten niet zouden mogen overschrijden. Het is wel zaak duidelijke grenzen te trekken waar fatsoensnormen worden overschreden en tegenmacht niet langer een uiting is van ‘gezond’ wantrouwen.