Het ravijnjaar, organisatiewijzigingen en medezeggenschap

Binnen de sector gemeenten wordt het jaar 2026 mogelijk een “ravijnjaar” omdat aangekondigd is dat gemeenten dan aanzienlijk minder gelden krijgen uit het gemeentefonds. Hoe heet de soep gegeten wordt is op dit moment nog niet bekend. Toch is het goed alvast wat scenario’s op een rij te zetten voor het geval de tering naar de nering gezet moet worden en gemeenten met minder geld moeten rondkomen.

Minder geld kan betekenen dat gesneden moet worden in personele uitgaven.

Wet melding collectief ontslag

Zou het zo ernstig zijn dat tenminste twintig werknemers binnen drie maanden moeten worden ontslagen, dan moet de werkgever op grond van de Wet melding collectief ontslag hiervan melding doen aan het UWV. Gelijktijdig moet de werkgever eveneens de vakbonden raadplegen met als doel om te bezien of ontslag voorkomen kan worden of het aantal ontslagenen verminderd kan worden en/of om afspraken te maken die de nadelige gevolgen voor het personeel kunnen verzachten.

Van belang is ook de ondernemingsraad, bij meer of minder vergaande plannen te betrekken. Dat begint ermee tijdig te onderkennen of er formeel of informeel een advies gevraagd wordt aan de Ondernemingsraad.

Is de organisatiewijziging belangrijk?

De ondernemingsraad heeft op grond van artikel 25 van de Wet op de ondernemingsraden (hierna: WOR) adviesrecht over onder meer elke belangrijke wijziging in de organisatie, werkzaamheden en/of de bevoegdheden binnen de onderneming; kortgezegd reorganisatie. 

Betrek de ondernemingsraad tijdig

Volgens de WOR moet de ondernemer de ondernemingsraad zo vroeg mogelijk informeren over een ophanden zijnde reorganisatie. Dit met als doel om de ondernemingsraad in de gelegenheid te stellen om zich te laten informeren over de plannen van de ondernemer en daarover advies uit te kunnen brengen vóórdat de besluiten definitief genomen worden. Het in een zo vroeg mogelijk stadium betrekken van de ondernemingsraad betekent dat de WOR-bestuurder zijn plannen en ideeën bij voorkeur al in de overlegvergadering aan de ondernemingsraad voorlegt, ook als deze nog onvoldoende concreet zijn voor de ondernemingsraad om adviesrechten te kunnen uitoefenen.

Ook adviesrecht over de inschakeling van een extern adviesbureau

In het geval de ondernemer zich over zijn plannen en ideeën eerst wil laten adviseren door een extern adviesbureau heeft de ondernemingsraad al adviesrecht over de keuze van het adviesbureau en de opdrachtformulering (art. 25, lid 1 onder n WOR).

Adviesrecht beperkt door primaat van de politiek

Let wel, het adviesrecht van de ondernemingsraad gaat niet zover dat deze mag adviseren over beslissingen die een politieke afweging vergen van de voor- en nadelen. Het zogenaamde primaat van de politiek.
In een recente uitspraak van het Hof Amsterdam van 09 december 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:3666) heeft het Hof nogmaals bevestigd dat ook bij de uitwerking van de fijnstructuur van een organisatiewijziging sprake kan zijn van een beperking op grond van het primaat van de politiek.

Het ging in deze kwestie om de beëindiging van de samenwerking tussen twee Friese gemeenten. Binnen één van de twee gemeenten had de gemeenteraad in een document vastgelegd hoe de organisatiestructuur er na de ontvlechting zou komen uit te zien. Daarin werd de structuur geschetst van een model met twee divisies waarin leiding gegeven zou gaan worden aan drie hoofdprocessen. Elke divisie zou worden geleid door één divisiedirecteur die samen met de algemeen directeur/gemeentesecretaris de directie ging vormen. Elke divisie had een aantal teams. Bij de span of attention was rekening gehouden met een fte-omvang van gemiddeld 20 tot 25 fte. Het team Groen, Reiniging en Wegen bestond uit 27,01 fte. De ondernemingsraad bracht hierover advies uit waarbij hij adviseerde om de functie van seniormedewerker, die ook elders in de te vormen organisatie voorkwam, toe te voegen aan het nieuwe team Groen, Reiniging en Wegen om de teamleider te ondersteunen en na verloop van tijd te evalueren in hoeverre deze functie gecontinueerd moest worden. Nadat dit advies niet werd overgenomen stelde de ondernemingsraad beroep in bij het Hof.

Het Hof oordeelde: “Op grond van art. 160 lid 1 aanhef en onder c Gemeentewet is het College van B&W bevoegd regels vast te stellen over de ambtelijke organisatie van de gemeente, met uitzondering van de organisatie van de griffie. Het ligt voor de hand dat de wijze waarop de ambtelijke organisatie is ingericht en vormgegeven en daaraan leiding wordt gegeven, van wezenlijk belang is voor de mate waarin het College van B&W zijn beleidsdoelstellingen kan realiseren. In het onderhavige geval heeft het College van B&W zich ook actief bemoeid met de nieuwe inrichting van de ambtelijke organisatie waartoe het besluit strekt. De gekozen inrichting van het team Groen, Reiniging en Wegen is onderdeel van de nieuwe inrichting van de ambtelijke organisatie en het besluit daarover vergt onmiskenbaar een politieke afweging van de daaraan verbonden voor- en nadelen. Het besluit valt daarmee onder de reikwijdte van het primaat van de politiek en is op grond van de WOR van medezeggenschap uitgezonderd, behoudens voor zover het de personele gevolgen van het besluit betreft”.

Hoewel het dus zo kan zijn dat, wegens het primaat van de politiek, formeel het adviesrecht niet geldt, kan in die gevallen wel een informeel advies gevraagd worden en dat is vaak ook aan te bevelen, zoals ook blijkt uit de jurisprudentie van de Hoge Raad (HR 22 maart 2019, ECLI:NL:HR:2019:397). Gelet hierop is het belangrijk de medezeggenschapsaspecten van een organisatiewijziging goed in het oog te houden en te weten waarover formeel of informeel een advies gevraagd wordt.

Meer weten?

Neem voor meer informatie gerust contact op met Suzanne van Loon.