De gedeputeerde is vooral rechtser

De macht van links in de besturen van Gedeputeerde Staten is flink gekortwiekt. De formaties onder leiding van verkiezingswinnaar BoerBurgerBeweging hebben geleid tot een behoorlijke ruk naar rechts.

Buitenspel

Het blok van linkse partijen (PvdA, GroenLinks, D66 en SP) had acht jaar geleden 26 gedeputeerden (43 procent).  Van dat aandeel is niet veel meer over. De vier partijen komen uit op 17 gedeputeerden; krap een kwart van het totaal aantal gedeputeerden. Die verschuiving wordt volgens onderzoek van De Collegetafel in opdracht van Binnenlands Bestuur onder meer geïllustreerd doordat D66 vrijwel buitenspel is gezet en dat de SGP een van de winnaars van de collegevorming is geworden: van 2 naar 4 gedeputeerden en deelname van de SGP in vier colleges; dat waren er twee.

Brabant

Links wist elkaar alleen te vinden in Utrecht en Noord-Brabant waar de BoerBurgerBeweging (BBB) buiten de deur werd gehouden (Utrecht) dan wel (in Brabant) zichzelf buitenspel zette met onaanvaardbare eisen voor de andere partijen over een pro-boerenbeleid. De nieuwe samenwerking van PvdA en GroenLinks heeft samen gedeputeerden in vijf provincies, te weten Overijssel, Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland en Noord-Brabant. D66 dat acht jaar geleden een topscore van tien gedeputeerden realiseerde, zit met slechts twee gedeputeerden aan de bestuurstafel, respectievelijk in Utrecht en Noord-Brabant, de twee provincies waar BBB in de oppositie zit.

CDA

De succesvolle verzilvering van de BBB-verkiezingswinst in de collegeonderhandelingen is ook het laatste zetje gebleken om de machtspositie van het CDA in de provincie te ontmantelen. Het CDA is zijn machtspositie, die de partij tientallen jaren had, volledig kwijt. Dat proces van uitholling van christendemocratische macht is in 2011 in gang gezet. De christendemocraten verloren toen bijna de helft van hun gedeputeerden, krabbelden daarna weer enigszins op maar zijn nu van het provinciale podium gevallen.

Vierde partij

Het CDA is na het optrekken van de stofwolken van de formatieonderhandelingen afgezakt tot de vierde partij in provincieland, na BBB, VVD en PvdA. In het eerste decennium van deze eeuw was het CDA dominant aanwezig in elf van de twaalf colleges. De afgelopen twaalf jaar zat het CDA ondanks het dalende aantal stemmen nog altijd in minimaal negen colleges. In het eerste decennium van deze eeuw had het CDA altijd 25 gedeputeerden. En na de terugval in 2013 naar dertien gedeputeerden kwamen de christendemocraten vier jaar geleden uit op zestien gedeputeerden. Nu is de bestuursmacht van het CDA meer dan gehalveerd; het CDA valt terug van zestien naar zeven gedeputeerden. In vijf provincies doet het CDA niet mee.

Bestuurdersblok

Het resultaat van de collegeonderhandelingen van 2023 levert ook een andere historische conclusie op: de dominante bestuursmacht van CDA, PvdA en VVD is – als het gaat om het aantal gedeputeerden – gebroken. Het blok van CDA, PvdA en VVD dat in 2003 66 van de 69 gedeputeerden leverden (96 procent) heeft in 2023 voor het eerst in de historie minder dan de helft van het aantal gedeputeerden: 27 op 67 (40 procent). Dat de VVD nog aan tafel zit in tien van de twaalf colleges van GS en de PvdA in acht van de twaalf provinciehuizen kan die historische uitslag nog enigszins relativeren. Tegelijkertijd heeft zowel VVD als PvdA ten opzichte van vier jaar geleden drie gedeputeerdenposten ingeleverd. De tijden dat deze partijen als vanzelfsprekend twee of drie gedeputeerden hadden, is voorbij. Vooral de PvdA, maar ook de VVD is steeds meer een van de vier, vijf of zes partijen aan de collegetafel van GS. 

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 18 van deze week. (inlog)