Raadsakkoord haalt ‘politiek’ niet uit de raad

Als er een raadsakkoord is, treden coalitiefracties minder vaak als één blok op. De sleutel voor meer ‘raadsbreed werken’ moet worden gezocht in hoe de coalitie met elkaar samenwerkt. Verder leiden raadsakkoorden niet tot inhoudelijke depolitisering, zoals wel vaak wordt gevreesd.

Effect op stemgedrag

Dat blijkt uit onderzoek van Thijs Vos, Simon Otjes, Lianne van Kalken en Geerten Boogaard, gefinancierd door het ministerie van BZK en  de VNG, naar het effect van raadsakkoorden op het stemgedrag van fracties. In 2022 sloten enkele tientallen gemeenten een raadsakkoord, veelal om niet een strikte scheiding tussen coalitie en oppositie te creëren. De akkoorden zouden moeten leiden tot het doorbreken van de rigide coalitie-oppositiestructuur, minder politieke tegenstellingen en meer wisselende meerderheden. Tegenstanders vreesden dat de raadsakkoorden de politiek uit de raad zouden halen of de akkoorden niet tot verandering zouden leiden.

Starre verhoudingen doorbreken

In een recente bijdrage op platform Stukroodvlees leggen de onderzoekers uit dat zij naar stemmingen hebben gekeken in zeven gemeenteraden waar tot 2018 geen sprake was van een raadsakkoord en van 2018 tot 2022 wél. Daarbij zijn alle stemmingen tussen 2014 en 2022 meegenomen. Uit eerder onderzoek van Lianne van Kalken bleek al dat gemeenten vooral voor raadsakkoorden kiezen om de starre verhoudingen tussen coalitie en oppositie te doorbreken.

Geen garantie op succes

De vaak smalle meerderheidscoalities leidden namelijk tot een politiek van tegenstellingen met negatieve kritiek vanuit de oppositie en een versterkte geslotenheid bij de coalitie. Uit eerder onderzoek bleek al dat de raadsakkoorden positief uitwerkten, schrijven de onderzoekers, maar dat betekent nog niet een garantie op succes. Het gaat niet vanzelf, er is veel voor nodig om een nieuwe manier van samenwerken te realiseren. ‘Wat in het kader van een coalitieakkoord logisch of passend was, kan binnen een raadsakkoord juist averechts uitpakken.’

Coalitie-oppositiestructuur vermindert

In de zeven onderzochte gemeenteraden blijkt dat stemmingen in de periode zonder raadsakkoord vaker níet dan wel langs de coalitie-oppositiescheidslijn lopen. In de raadsperiode met een raadsakkoord daalde de score significant, wat erop wijst dat raadsakkoorden inderdaad de coalitie-oppositiestructuur verminderen. Er is ook gekeken naar de mate waarin coalitiefracties hetzelfde stemmen en oppositiefracties hetzelfde stemmen in beide periodes. Dan blijkt dat coalitiefracties in de periode zonder raadsakkoord in 90 procent van de gevallen hetzelfde stemden. In de periode met raadsakkoord daalde dit naar 87 procent. Bij oppositiefracties veranderde er niets.

Geen inhoudelijke depolitisering

Daarnaast hebben de onderzoekers de rol van ideologie onder de loep genomen. Partijen met dezelfde positie op de links-rechts-as stemmen gemiddeld bij 81 procent van de stemmingen hetzelfde. Na het sluiten van een raadsakkoord is dat 82 procent. Dat effect is niet statistisch significant, waaruit kan worden afgeleid dat raadsakkoorden niet leiden tot inhoudelijke depolitisering. ‘Althans, niet meer dan onder “normale” omstandigheden.’

Samenwerking coalitie is 'sleutel'

De studie toont aan dat een strikte scheiding tussen coalitie en oppositie tot op zekere hoogte een ‘keuze’ is en dat coalitiefracties minder vaak als één blok opereren. Het gaat eerder over coalitiepartijen die elkaar moeten blijven gunnen met de oppositie mee te stemmen dan andersom. De sleutel voor meer ‘raadsbreed werken’ moeten we zoeken in hoe de coalitie met elkaar samenwerkt. Er is dus geen sprake van depolitisering, maar ‘college-dragende partijen stemmen nog altijd aanzienlijk vaker hetzelfde dan andere partijcombinaties’.