Raadsakkoord Lelystad als lichtend voorbeeld voor provincies

Het politieke landschap versplintert. In Lelystad merkten ze in de vorige raadsperiode de gevolgen daarvan. In de traditionele verhoudingen tussen coalitie en oppositie werkte het niet meer. De oplossing: een raadsakkoord en een consequente werkwijze bij collegevorming.

Toevalsfactor

De raadsleden Murat Aktan en Bas de Reus en de wethouders Dennis Grimbergen en Sjaak Kruis van Lelystad hopen met een essay in Binnenlands Bestuur over hun aanpak een lichtend voorbeeld te geven voor de lopende formaties in Provinciale Staten. Want wat was de situatie in Lelystad? Een gemeenteraad van 35 leden met, afhankelijk van het moment, veertien tot zestien partijen. Meerderheden en minderheden wisselden elkaar voortdurend af. De verhoudingen tussen de partijen werden er niet beter op. ‘De ‘toevalsfactor’ voor meerderheden in de besluitvorming was groot. Het was een hell of a job om als fractie bij voorstellen voldoende stemmen te verzamelen tot een meerderheid te komen’, aldus de auteurs.

Roer om

Bij het behandelen van de laatste begroting van de ‘oude raad’ besloot een aantal partijen het roer om te gooien. Op initiatief van de PvdA werd gezamenlijk gewerkt aan voorstellen om het begrotingsvoorstel van het college te verbeteren. ‘Dat lukte, omdat werd besloten elkaar niet de maat te nemen. De afweging bij veel partijen was vooral of men met de voorstellen van de ander kon leven, in plaats van onverkort aan het eigen gelijk vast te houden’, stellen ze. Het werd de opmaat naar een idee om op een andere manier te gaan besturen.

Geen formateur

Op de verkiezingsavond besloot de grootste fractie het initiatief voor het formatie­proces gezamenlijk op te pakken met de tweede en derde partij, en daarbij al snel de hele nieuwe raad te betrekken. Op voorstel van het drietal werd niet gekozen voor de traditionele werkwijze met een formateur, maar voor een eigen raadsproces begeleid door onpartijdige, maar wel (bestuurs-)kundige, begeleiders. De opdracht? Samen met de vertegenwoordigers van alle fracties te komen tot een raadsakkoord met maximaal draagvlak.

Op basis van ervaringen elders met een raadsakkoord werd ook een raads-niet-akkoord gesloten; onderwerpen waar geen twee derde meerderheid voor is en die partijen extra ruimte geeft voor een eigen profiel. Het stuk werd in de raad vastgesteld voordat de collegevorming ter hand werd genomen. Elf van de veertien fracties stemden er mee in.

Politieke kleur

‘De tweede stap was dat, zonder enig idee te hebben van wie er in het nieuwe college zitting zouden nemen, vijf wethoudersportefeuilles werden opgesteld en door de raad vastgesteld’, zo leggen de essayisten uit. ‘Toen dat eenmaal was gebeurd, ging een brede raadscommissie aan de slag met de werving en voordracht van wethouderskandidaten. Ook dit deel van het proces werd door de raad vooraf van duidelijke spelregels voorzien. Partijen die het akkoord hadden onderschreven, mochten kandidaten aandragen voor maximaal twee portefeuilles. Bij de selectie moest de commissie sterk letten op onderlinge samenwerkingsbereidheid, samenwerking  met de raad en de stad, en kwaliteiten in relatie tot de beoogde portefeuille. Omdat, zo werd benadrukt, de wethouders van de hele raad zijn, speelde politieke kleur een zeer ondergeschikte rol.’

Clementie

Voorgedragen werden een kandidaat met een VVD–achtergrond, een vanuit GroenLinks, een vanuit de Inwonerspartij Lelystad en twee kandidaten van CU–huize. De voordracht werd door de raad in grote meerderheid overgenomen. En ook de partijen die niet voor stemden, gaven aan constructief te willen samenwerken met het nieuwe college. Op 5 juli werd het college geïnstalleerd en zit er nu ruim een half jaar. Daarmee is volgens de auteurs de periode van clementie en verkenning voorbij: ‘De eerste begroting is vastgesteld. De raad heeft de afgelopen periode in ieder geval in de negatieve spiraal doorbroken. Daar was veel politieke moed voor nodig. In ons zwaar gepolariseerde land is het immers veel eenvoudiger om bij het eigen verhaal te blijven.’

Dualisme

Met de nieuwe werkwijze proberen ze in Lelystad van het politieke compromis geen zwakte maar kracht te maken. De kritiek daarop is dat het op gespannen voet zou staan met het dualisme. Dat is wat ons betreft niet het geval. De raad heeft en houdt haar eigen positie in relatie tot het college. Het raadsakkoord verbindt en faciliteert op een andere manier dan voorheen het scherpe debat. En er zijn duidelijk kwesties waarin elke partij eigen profiel kan kiezen. Aan het college is het om vanaf het eerste stadium van het ontwikkelen van voorstellen de raad haar eigen rol in het proces te geven in plaats van haar vooral te confronteren met uitkomsten.

Pure winst

Is de Lelystadse werkwijze Haarlemmerolie voor het omgaan met versplintering en polarisatie? ‘Het biedt ons in ieder geval perspectief. En het is zeker op andere plekken navolgbaar. Maar daarbij is het altijd weer nodig om het te plooien naar de eigen context’, aldus de vier auteurs. ‘Wellicht is het ook een optie om op deze wijze tot een combinatie van deelakkoorden over belangrijke kwesties te komen. Als het zo lukt om de desastreuze polarisatie te verminderen en weer meer in te ruilen voor een democratisch proces zoals het bedoeld is, is dat al pure winst.’

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 7 van deze week.