Mogelijk nieuwe herindelingsgolf bij gemeenten door ravijnjaar

Het naderende ravijnjaar zou kunnen leiden tot een nieuwe golf herindelingen onder de ‘minder bestuurskrachtige’ gemeenten. Dat voorspelt organisatieadviesbureau TwynstraGudde. De laatste jaren werden veel ambtelijke fusies juist ongedaan gemaakt, maar door de huidige financiële problemen en het personeelstekort zal deze trend naar verwachting weer omslaan.

Duur

Het ‘ravijnjaar’ 2026 verwijst naar een moment waarop de financiële posities van veel gemeenten onder druk komt te staan. Dit komt door een incidentele korting op het gemeentefonds, terwijl de kosten blijven stijgen, bijvoorbeeld voor Wmo- en jeugdzorg. Daarnaast is er een personeelstekort door de krappe arbeidsmarkt, wat kleine gemeenten extra hard raakt. Zij moeten vaak dure tijdelijke krachten inhuren, waardoor er geen blijvende kennis in de organisatie ontstaat.

Zelfstandigheid

In deze situatie moeten veel gemeenten nadenken over hun toekomst, zegt Lars Ruiter, adviseur Overheid en Organisatie bij TwynstraGudde. ‘Een gemeentelijke herindeling wordt dan vaak als laatste redmiddel gezien om schaalvoordelen te realiseren en kwetsbaarheid tegen te gaan’, schrijft hij. Zo blijven gemeenten financieel gezond en wordt een zogenoemde Artikel 12-status voorkomen. In ruil voor extra geld levert een gemeente dan een deel van haar financiële zelfstandigheid in.

Ongedaan

Tussen 2009 en 2019 was er een golf van gemeentelijke herindelingen: het aantal gemeenten daalde van 441 naar 355. De laatste jaren ziet Ruiter echter het tegenovergestelde gebeuren. Veel lokale overheden besluiten juist om ambtelijke fusies weer ongedaan te maken. Dit zijn samenwerkingen waarbij alleen de ambtelijke organisaties samengaan; gemeenten hebben nog wel aparte colleges en gemeenteraden.

Ontvlechtingstrajecten

Door de huidige financiële problemen en het personeelstekort verwacht TwynstraGudde dat deze trend binnenkort weer omslaat. Herindelingen worden waarschijnlijk opnieuw populair, omdat ze vaak de enige manier zijn om voldoende bestuurskracht te behouden, meent het adviesbureau. ‘Gemeenten kunnen zich het vanwege de financiële druk immers niet altijd meer permitteren om dure ontvlechtingstrajecten te starten, waardoor herindelen steeds vaker het enige realistische en toekomstbestendige scenario vormt’, aldus Ruiter.