Fusie Oostzaan, Landsmeer en Wormerland niet reëel

Een ambtelijke fusie tussen Oostzaan, Landsmeer en Wormerland is tijdrovend, vergt ‘structurele investeringen’ en is geen lang leven beschoren. Het ambtelijk apparaat van de Noord-Hollandse gemeenten zal gedurende de samenvoeging verder onder druk komen te staan, zonder dat er direct zicht is op verbetering. Ook van een bestuurlijke samensmelting moet niet veel worden verwacht.

Dat constateert TwynstraGudde in een onderzoek. Het organisatieadviesbureau keek naar de gevolgen van zowel een ambtelijke als een bestuurlijke fusie tussen Oostzaan, Landsmeer en Wormerland.

Ravijnjaar

Hieruit blijkt dat een ambtelijke fusie nog niet zo eenvoudig is. Naast structurele financiële gevolgen zullen er ook incidentele kosten gemaakt moeten worden, verwachten de onderzoekers. ‘Denk aan het inhuren van de benodigde inhoudelijke expertises, evenals tijdelijke inhuur om medewerkers vrij te spelen voor werkzaamheden in het kader van de samenvoeging.’ Dat vraagt om ‘structurele investeringen’. Die kunnen weliswaar verdeeld worden over drie gemeenten, maar door het ‘ravijnjaar’ 2026 zal dit een lastige opgave worden, concluderen de auteurs van het rapport.

Ontvlechting

De onderzoekers zien dat de levensduur van veel ambtelijke fusieorganisaties beperkt is. ‘Een ambtelijke fusie blijkt slechts in enkele gevallen ook op de lange termijn een duurzaam samenwerkingsconstruct’, is te lezen in het rapport. Op termijn leiden ze tot ‘ontvlechting’ of vormen ze een tussenstap op weg naar een bestuurlijke fusie. Denk aan het administratieve samengaan van Purmerend en de voormalige gemeente Beemster, waar later de keuze is gemaakt voor een gemeentelijke herindeling.

Geen frictiekostenbudget

Bovendien is een ambtelijke fusie tijdrovend. En hoewel het minder tijd vergt dan een gemeentelijke herindeling, is er voor een ambtelijke fusie geen frictiekostenbudget beschikbaar vanuit de Wet algemene regels herindeling (Arhi). ‘Het ambtelijk apparaat zal gedurende de samenvoeging verder onder druk komen te staan, zonder dat er direct zicht is op een verbetering van de dienstverlening vanuit de organisatie’, luidt de sombere boodschap. Het adviesbureau sluit niet uit dat de gemeenten bepaalde taken zullen moeten uitbesteden. Zo zal Landsmeer, die de belastingheffing nu aan Amsterdam heeft uitbesteed, dat per 1 januari 2025 neerleggen bij Cocencus, een (fiscaal) samenwerkingsverband van dertien Noord-Hollandse gemeenten.

Lokale lasten

Dit alles heeft vanzelfsprekend gevolgen voor de gemeenschap. Naar verwachting zal de werkdruk in de organisatie hoog blijven. Om dit te stutten is geld nodig. Wanneer dit niet gedekt kan worden uit de gemeentelijke begrotingen, kan dit in de toekomst leiden tot het verhogen van de lokale lasten, zoals de OZB-belasting. ‘Tegelijkertijd is het hebben van een eigen gemeentebestuur, het persoonlijk kennen van de gemeenteraadsleden en bestuurders voor de samenleving ook van waarde’, voegen de auteurs toe.  

Goedkoper?

Ook van een bestuurlijke fusie moet niet veel worden verwacht. Weliswaar kunnen er op de lange termijn schaalvoordelen ontstaan, maar de onderzoekers denken dat het niet per se goedkoper wordt. Bij een bestuurlijke herindeling kan de totale ambtelijke capaciteit van de fusiepartners worden benut, maar bij een fusie met Wormerland en Landsmeer neemt de ambtelijke capaciteit ‘in beperkte mate toe’. Wel kan er tijdelijk extra worden geïnvesteerd met behulp van de Arhi-gelden.

Zelfstandig

Heel wat kleine gemeenten hebben moeite om al hun taken uit te voeren. Oostzaan – met iets minder dan 10.000 inwoners – is zo’n gemeente. Het dorp in de Zaanstreek schakelde vorig jaar TwynstraGudde in, die een toekomst met volledige zelfstandigheid voor de gemeente uitsloot. Eind 2023 zocht de Oostzaanse gemeenteraad contact met de raden van Landsmeer en Wormerland. De drie Noord-Hollandse gemeenten keken samen naar de mogelijkheden om een structureel samenwerkingsverband op te zetten. Er volgde een tweede onderzoek van het adviesbureau, dat deze maand wordt besproken in de drie gemeenteraden.