Oostzaan dubt over bestuurlijke toekomst

Wat moet de gemeente Oostzaan doen: de ambtelijke samenwerking met Wormerland doorzetten of fuseren met een van de drie andere buurgemeenten: Landsmeer, Zaanstad of zelfs Amsterdam? De hoofdstad lijkt de beste papieren te hebben volgens het normenkader van organisatieadviesbureau TwynstraGudde. Maar er is dan ook een groot nadeel: de identiteit van Oostzaan verdwijnt.

Vier perspectieven

TwynstraGudde mocht een ‘waardevrij’ beeld schetsen van de vier scenario’s. Een normenkader moet de vergelijkbaarheid van de scenario’s onderling borgen. De vier scenario’s worden bekeken vanuit vier perspectieven: de gemeente als bestuur, de gemeente als organisatie, de gemeente als partner in de samenleving en de gemeente als partner in de regio. Volgens TwynstraGudde vraagt een goed functionerende gemeente om een samenspel tussen deze vier perspectieven. Het normenkader kwam onder meer tot stand door vooraf meegegeven onderzoeksvragen van een raadswerkgroep, waar de zes fracties in de gemeenteraad zijn vertegenwoordigd. Ook inzichten in de lokale en regionale context na een documentstudie en interviewronde speelden hierbij een rol.

Stoplichtmodel

Het bureau heeft een kwalitatieve beoordeling gedaan op het niveau van de normen binnen de vier perspectieven van de vier scenario’s aan de hand van het ‘stoplichtmodel’. Een groene stip betekent dat er wordt voldaan aan de norm, waar dat bij een oranje stip ‘gedeeltelijk’ het geval is en bij een rode stip ‘niet’. Wie de beoordeling in één oogopslag bekijkt ziet dat de meeste ‘groene’ stippen (zeven van de twaalf) staan onder een fusie met Amsterdam. Deze gemeente is financieel gezond, in control, flexibel en een aantrekkelijke werkgever. Ook blijft deze gemeente investeren in het lokale voorzieningenniveau en is zij een betrouwbare en waardevolle samenwerkingspartner in de regio. Daarbij benut de gemeente kansen bij provincie, rijk en EU.

Identiteit onder druk

Er is echter ook één rode stip: de identiteit van Oostzaan komt onder druk te staan. De landelijke gebieden in en rondom de gemeente Amsterdam vervullen een belangrijke lokale en regionale functie die behouden moet blijven, citeert het bureau deze gemeente. ‘De kennis en expertise die Amsterdam heeft op dit gebied is één van de kansen in dit scenario.’ Ook betrekt Amsterdam zoveel mogelijk bewoners, bedrijven en organisaties bij zaken die voor hen belangrijk zijn, bijvoorbeeld via de centrale dorpsraad (CDR) als vertegenwoordiging van de lokale dorpsraden. In dit scenario zou Oostzaan waarschijnlijk opgaan in stadsdeel Noord, wat ook veel stedelijk gebied kent. Dan zal de concurrentie moeten worden aangegaan met de belangen aldaar. Ook ligt de oriëntatie van de ‘Oostzaner’ meer op Zaanstad dan op Amsterdam. En waar het in 2022 met Amsterdam gefuseerde Weesp nog een eigen bestuurscommissie heeft, is het niet vanzelfsprekend dat Oostzaan die krijgt.

Eenmalige hoge kosten bij fusie

Een fusie met Landsmeer laat echter drie rode stippen zien en de doorontwikkeling van de ambtelijke samenwerking met Wormerland twee rode stippen. De fusie met Zaanstad toont geen rode stippen, wel zeven oranje. In een aparte paragraaf over de impact van de scenario’s schrijft TwynstraGudde dat het scenario Wormerland vooral financieel nadelig is. Ook zouden mogelijk meer taken moeten worden uitbesteed. Daartegenover staat dat de gevolgen voor de samenleving weinig ingrijpend zijn. De impact van de fusies met een van de drie andere buurgemeenten schetst het bureau gezamenlijk, aangezien die grotendeels overeenkomt. Een gemeentelijke herindeling gaat gepaard met eenmalige hoge kosten, maar op lange termijn kunnen er ook voordelen zijn door schaalvoordelen door het samenvoegen. ‘Bovendien kunnen er veranderingen optreden in de uitkering uit het Gemeentefonds.’

Mogelijk belastingverlaging

Maar de impact van de incidentele financiële gevolgen van een fusie met Amsterdam, Zaanstad of Landsmeer zullen de inwoners van Oostzaan in de praktijk nauwelijks voelen, want ‘alle reserves en schulden van de bestaande gemeenten worden bij een bestuurlijke herindeling immers overgedragen aan de nieuwe fusiegemeente’. Bij een fusie met Zaanstad of Amsterdam zullen lasten voor inwoners waarschijnlijk lager worden, bij een fusie met Landsmeer waarschijnlijk iets hoger. Verder zou bij een fusie met Zaanstad of Amsterdam de beschikbare ambtelijke capaciteit aanzienlijk groter zijn dan bij een fusie met Landsmeer.

Dienstverlening moet consistent blijven

Verder zullen de inwoners, ondernemers en maatschappelijke instellingen onvermijdelijk enige impact ervaren van het traject naar een bestuurlijke herindeling. Het is volgens TwynstraGudde ‘essentieel’ dat de dienstverlening aan de Oostzaners consistent blijft, ondanks de ingrijpende veranderingen die plaatsvinden. Een participatietraject biedt inwoners de mogelijkheid om hun stem te laten horen en bij te dragen aan de vorming van hun nieuwe gemeente. Herindelingsverkiezingen waarbij inwoners een nieuwe gemeenteraad kiezen die hun belangen in de nieuwe gemeente zal vertegenwoordigen, kunnen worden vermeden bij een eventuele grenscorrectie, zoals mogelijk bij een fusie met Amsterdam. De gemeente Oostzaan kan pogen in het principe- en herindelingsbesluit een aantal randvoorwaarden te laten opnemen die belangrijk zijn voor de Oostzaners in de toekomst.

Gemeenteraad weegt scenario's

Het is aan de gemeenteraad van Oostzaan om de normen en uiteindelijk de scenario’s te wegen. Op 15 juni bespreekt de raad de uitkomsten van het rapport. Fracties geven dan een eerste reactie op het rapport. Na de zomer kunnen de inwoners van Oostzaan, lokale verenigingen en het bedrijfsleven aangeven wat zij belangrijk vinden voor Oostzaan. Ook buurgemeenten (en mogelijke fusiepartners) kunnen een zienswijze indienen. Puttend uit dit brede scala van ideeën en perspectieven mag de gemeenteraad vervolgens een besluit nemen over de bestuurlijke toekomst van Oostzaan. Aan het eind van dit jaar moet daarover een definitief besluit vallen.