Ondermijning: Voorkomen is beter dan genezen

Veel politieke partijen constateren dat de democratische rechtsstaat onder druk staat. Onder meer de moorden op advocaat Derk Wiersum en journalist Peter R. de Vries worden als voorbeeld genoemd. De ondermijnende criminaliteit moet worden bestreden. De manier waarop verschilt, hoewel een wijkgerichte aanpak veel steun krijgt. En hoe nu eigenlijk om te gaan met drugs in de samenleving?

Aanpak georganiseerde misdaad

‘Een weerbare democratie vraagt om weerbare democraten’, stelt de zelfbenoemde ‘law & order’-partij VVD met natuurlijk de huidige (demissionair) minister van Justitie en Veiligheid en tevens lijsttrekker Dilan Yeşilgöz in de gelederen. Zij wil de georganiseerde misdaad aanpakken via de lijn die ze zelf al had ingezet: preventie, verstoring van criminele verdienmodellen, straffen en beschermen. De partij wil investeren in grote en kleine zeehavens en vliegvelden en betrekt het bedrijfsleven hier ‘intensief’ bij. ‘Als het nodig is, zullen we vaker gebruik maken van de inzet van camera’s en meer gegevensuitwisseling.’ Als privacywetgeving in de weg staat bij het verbeteren van de veiligheid van burgers, ‘moeten we dat oplossen’. Informatie-uitwisseling om georganiseerde criminaliteit tegen te gaan of fraude te voorkomen moet van de VVD worden verbeterd.

Ook de ‘linkse’ partij PvdA/GroenLinks wil criminele organisaties die zich met drugscriminaliteit, mensenhandel en gedwongen prostitutie bezighouden hard aanpakken. ‘Daarbij richten we ons op topcriminelen die deze organisaties aansturen en de financiële stromen waar het ze om te doen is.’ Ook het ‘shoppen’ tussen banken van malafide partijen wordt tegengegaan. ‘Aan de rol van de Zuidas als doorvoerhaven van internationale criminele geldstromen maken we een einde en we verlagen de wettelijk toegestane limiet voor contante betalingen van 10.000 naar 1.000 euro.’ Verder wil de partij crimineel geld afpakken. ‘We draaien de bewijslast om: bij serieuze verdenking is het aan de verdachte om te bewijzen dat de opbrengsten een legale oorsprong hebben.’ Voor makelaars en verhuurbemiddelaars komt er een vergunningstelsel, om onder meer ondermijning tegen te gaan.

Bij de georganiseerde misdaad past alleen hard straffen en maximale inzet op het afpakken van crimineel geld, goederen en vastgoed, aldus Pieter Omtzigt in het programma van zijn partij Nieuw Sociaal Contract (NSC). Opvallend is dat de partij pleit voor een evaluatie van de aanpak via de expertisecentra (RIEC, LIEC) voor de bestrijding van ondermijnende criminaliteit. ‘Er gaat veel geld naar deze aanpak, en de doelen zijn ambitieus, maar de effectiviteit is amper te controleren.’ NSC wil weten of doelen worden gehaald en hoe de effectiviteit van de expertisecentra kan worden vergroot. Het doorbreken van het criminele verdienmodel en het terugdringen van criminele geldstromen moet een speerpunt zijn van het beleid, vindt NSC. ‘Door criminele geldstromen te verstoren en terug te dringen nemen de ondermijnende effecten van dat geld af.’

Wat de PVV van Geert Wilders betreft is het de hoogste tijd voor zero tolerance en een 'keiharde' aanpak van de drugscriminaliteit. De politie moet weer de baas zijn op straat en criminelen moeten direct worden opgepakt en langdurig vastgezet. Hiervoor lanceert de PVV een veiligheidsoffensief waarbij geld wordt vrijgemaakt voor 10.000 extra agenten. Opvallend standpunt: korpschefs moeten, net als burgemeesters, door de burger worden gekozen.

De BoerBurgerBeweging (BBB) noemt banken als belangrijke partner in het bestrijden van financiële criminaliteit, zoals ondermijning. ‘Banken moeten hun wettelijke verplichtingen die bijdragen aan het verminderen van criminaliteit en het verhogen van de veiligheid nakomen, zoals de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft).’ De BBB zet vraagtekens bij het verder verzwaren van deze taken ‘die in principe bij de overheid thuis horen’. Het risico op ondermijning, de onderwereld die de bovenwereld overneemt, rechtvaardigt ‘forse ingrepen’, aldus de BBB. ‘Nederland zal geen narcostaat worden.’ Om geweldsmisdrijven te verminderen, steunt de partij regionale verboden op het bezit van messen in de openbare ruimte. ‘Beleid en uitvoering laten we aan de veiligheidsdriehoek van gemeenten. Die krijgen hiervoor ook meer mogelijkheden voor preventief fouilleren.’

Om veiligheid te kunnen handhaven, moeten alle middelen die de rechtsstaat ons biedt slim worden ingezet, vindt D66, ‘middelen die door diezelfde rechtsstaat begrensd worden’. Dat vraagt om repressie en effectieve inzet van strafrecht én preventie om misdaad zoveel mogelijk te voorkomen. Bij aantoonbare integriteitsschendingen krijgen burgemeesters en commissarissen van de koning de middelen om in te grijpen, in afstemming met de minister van Binnenlandse Zaken. ‘Ook stellen we overheidsinstellingen beter in staat om gebruik te maken van bestaande bevoegdheden en onderling te communiceren wanneer sprake lijkt van ondermijning en/of integriteitsschendingen.’

Om criminaliteit te voorkomen wil de Partij voor de Dieren (PvdD) investeren in kansengelijkheid en aandacht voor oorzaken van criminaliteit. ‘Lokale overheden krijgen meer budget voor gerichte ondersteuning aan ouders met kinderen die dreigen af te glijden, bij voorkeur door professionals in wie de jongeren in kwestie zich kunnen herkennen.’ Door kleine politiebureaus te heropenen wil de PvdD de veiligheid in de regio verbeteren en drugsdumping, mestfraude, wildstroperij en andere milieucriminaliteit bestrijden.

Politie en wijken

De wijkgerichte aanpak is populair bij verschillende partijen. ‘De komende twintig jaar investeren wij met het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid in kwetsbare wijken om inwoners weer perspectief te geven’, aldus PvdA/GroenLinks. Bewoners weten volgens de partij het beste wat er mis is in hun wijk en ervaren zelf wat ze onveilig vinden. Daarom moeten bewoners de prioriteiten voor de inzet van handhaving en politie in hun wijk deels gaan meebepalen. ‘Dat doen we door ervaringskennis onderdeel te laten zijn van aanbestedingen.’ Ook investeert de partij in meer wijkagenten en rechercheurs voor de basisteams van de politie in de wijk en komt er betere regelgeving voor gemeenten om malafide ondernemers uit wijken te kunnen weren. ‘Gemeenten die hiertegen willen optreden, worden te vaak teruggefloten door de rechter.’

Ook Omtzigt en zijn NSC zetten in op lokale preventieve programma’s en het voorkomen van nieuwe misdrijven. ‘Het is heel belangrijk om te weten wat er in de wijk speelt, om te voorkomen dat mensen afglijden in de criminaliteit of dat verward gedrag tot onaanvaardbare overlast gaat leiden. Voorkomen is beter dan genezen.’ Burgemeesters blijven de spil in het handhaven van de openbare orde. ‘Zij moeten beschikken over voldoende wijkagenten die zich inzetten voor leefbaarheid en veiligheid van wijken en dorpen.’ De politie moet in alle steden en dorpen in voldoende mate aanwezig, zichtbaar en benaderbaar zijn. ‘Wijkagenten moeten minimaal 80 procent van hun tijd daadwerkelijk aan hun wijk kunnen besteden.’ Lokale prioriteiten moeten een grotere rol krijgen bij de toedeling en inzet van de politiecapaciteit, ‘bijvoorbeeld via een sterkere rol van gemeenteraden bij het opstellen van capaciteitsplannen’.

De VVD wil de Nationale Politie versterken met extra (digitale) wijkagenten, cyberexperts, (specialistische) (wijk)rechercheurs en (specialistische) vrijwilligers. ‘Om hun veiligheid te garanderen kunnen politiemedewerkers die werken aan ondermijningszaken ervoor kiezen om te werken onder een nummer. Dit nummer is alleen herleidbaar voor een rechter.’ De partij wil voorkomen dat jongeren afglijden naar de zware criminaliteit en zet daarom in op wijkrecherche en jeugdboa’s. In kwetsbare wijken moet ook wijkrechtspraak uitkomst bieden. Meer zichtbaarheid van wijkagenten en boa’s die surveilleren, moet verloedering op straat en in wijken tegengaan. ‘We voeren waar nodig wijkbureaus of contactpunten weer in en zorgen voor meer zichtbaarheid in de wijken.’ Boa’s moeten zich tijdens hun werk beter kunnen verdedigen tegen agressie en geweld.

De PvdD vindt dat politietaken niet moeten worden overgenomen door private beveiligers of boa’s. ‘Boa’s worden dus niet bewapend.’ Volgens de BBB is een ‘structurele meerjarige en vooral stabiele financiering’ van de politie nodig om het steeds groter wordende takkenpakket te kunnen blijven uitvoeren. De partij zet in op vroegsignalering en preventieprogramma’s. Programma’s die er al zijn moeten worden uitgebreid. Succesvolle lokale initiatieven moeten daarin versneld landelijk worden uitgerold. D66 vindt dat het tegengaan van ondermijning vraagt om een brede aanpak van politie en rechtspraak. ‘Maar ook de inzet voor projecten gericht op veilige en leefbare wijken, en meer aandacht voor integriteit in het (decentraal) openbaar bestuur.’

Drugsbeleid

Tot slot is het nog aardig om te kijken wat de verschillende partijen zeggen over de rol van drugs in de samenleving en de wet- en regelgeving daaromtrent. PvdA/GroenLinks wil een ‘eenduidig drugsbeleid’. De partij wil softdrugs en drugs zoals MDMA, paddo’s en ‘andere middelen met aantoonbaar weinig risico’ legaliseren. ‘Door legalisering ondermijnen we het verdienmodel van de georganiseerde misdaad, beperken we slachtoffers door foute drugs, pakken we brandgevaarlijke drugs en wietplantages aan en beperken we de milieuschade van afvaldumping.’

Ook volgens D66 schiet het huidige drugsbeleid tekort. ‘Méér bestrijding, méér drugswetten, méér repressie en méér stoere taal gaan het verschil niet maken. Sterker nog, ze leiden tot een oorlog tegen drugs die niet te winnen valt.’ De partij wil een gereguleerde markt ‘waar dat kan’ en in kaart brengen wanneer en hoe regulering voor de verschillende middelen mogelijk en verstandig is en wanneer niet. De partij wil de gehele coffeeshopketen legaliseren en in afwachting van het rapport van de Staatscommissie XTC (MDMA) pleit D66 ervoor om lokaal een experiment met xtc (MDMA) mogelijk te maken, waarbij de productie en verkoop worden gereguleerd.

De PvdD wil het gebruik en de productie van softdrugs eveneens legaliseren, ‘zodat teelt legaal wordt en er accijns over kan worden geheven’. Er komen geen nieuwe coffeeshops in de buurt van scholen. De BBB wil ‘niet dogmatisch kijken naar ons drugsbeleid’. ‘We willen normalisatie van zowel soft- als harddrugs tegengaan, maar de situatie waarin wietverkoop gedoogd wordt terwijl productie verboden is speelt criminelen in de kaart.’ Legalisatie kan alleen in Europees verband en 'ruim voldoende politiecapaciteit is een belangrijke basisvoorwaarde, voordat we stappen zetten'. 

Voor sowieso stappen richting legalisatie van wiet worden ondernomen wil de partij eerst de resultaten afwachten van het ‘experiment gesloten coffeeshopketen’.Ook de VVD wil de resultaten van de ‘wietproef’ afwachten ‘voordat we een definitief besluit nemen over het vervolg hiervan’. NSC weet nu al dat de partij het huidige softdrugsbeleid wil handhaven. ‘Het blijft verboden om drugs te bezitten, verkopen of te produceren.’