Monitor pleit voor uniforme aanpak mensenhandel

Gemeentelijke verschillen in beleid en toezicht op sekswerk bemoeilijken het bestrijden van seksuele uitbuiting. Door de verschuiving naar minder zichtbare sectoren, zoals thuisprostitutie, is deze vorm van mensenhandel steeds vaker verborgen. Aanpakken variëren per gemeenten door het ontbreken van uniforme kaders en dat bemoeilijkt een consistent zicht op slachtoffers en daders.

Meer duidelijkheid

Dat blijkt uit de Monitor Mensenhandel 2019-2023 die deze week is verschenen. Volgens Nationaal Rapporteur Conny Rijken zijn er de afgelopen jaren veel adviezen en rapporten verschenen met aanbevelingen voor de aanpak van mensenhandel. ‘Alle betrokken organisaties onderschrijven de probleemanalyses en aanbevelingen, maar ze leiden niet tot de noodzakelijke, concrete stappen en fundamentele keuzes die nodig zijn.’ Toch is ze ervan overtuigd dat structurele veranderingen nodig én mogelijk zijn. ‘Door meer duidelijkheid te scheppen in rollen en verantwoordelijkheden van alle verschillende professionals en organisaties die zich inzetten voor de aanpak van mensenhandel.’

Iets meer meldingen

De monitor toont een lichte stijging in meldingen van slachtoffers: 868 gevallen in 2023 (814 in 2022). Toch blijft het aantal meldingen ver onder het geschatte aantal slachtoffers: 5.000. Uit cijfers blijkt dat het strafrechtelijk vervolgen van daders, vooral bij arbeidsuitbuiting, onvoldoende effectief is. Het aantal gesignaleerde incidenten is sinds 2019 stabiel, maar het aantal daders in beeld bij de politie neemt af. Het aantal aangiften mensenhandel door slachtoffers nam tussen 2020 en 2023 met 34 procent af.

Daling mensenhandelzaken 'zorgwekkend'

Dit is volgens het rapport opvallend gezien het stabiele aantal geregistreerde incidenten. Aangiften voor criminele uitbuiting daalden het sterkst: van 31 procent in 2020 naar minder dan 12 procent in 2023. Daarbij daalt het aantal mensenhandelzaken dat door de rechter wordt afgedaan elk jaar. Gezien de constante omvang van het probleem is dit ‘zorgwekkend’, aldus het rapport. Ook blijkt dat meer inspanningen in de signalering niet leiden tot meer opsporing, vervolging of berechting van daders. Gemeenten zouden kunnen bijdragen aan beter zicht op en aanpak van arbeidsuitbuiting door toezicht op woonomstandigheden, haalt de VNG uit de monitor.

Veel anonieme meldingen

Daarbij is er door de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) een gebrek aan duidelijke richtlijnen voor het melden van mensenhandel, wat leidt tot veel anonieme meldingen. In 2023 ontving het Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel (CoMensha) 605 anonieme meldingen. Dat suggereert dat er veel meer slachtoffers in beeld zijn dan de 868 geregistreerde meldingen. De AVG bemoeilijkt ook in de asielketen de gezamenlijke signalering van mensenhandel. De Nationaal Rapporteur beveelt aan om gegevensuitwisseling te verbeteren en de drempels te verlagen voor meldingen met voldoende gegevens om te kunnen registreren.

Verlies zicht op minderjarigen 'alarmerend'

Het zicht op minderjarige slachtoffers blijft verslechteren. In 2023 daalde het aantal bij CoMensha gemelde minderjarige slachtoffers van mensenhandel naar 52, een afname van 81 procent sinds 2014. Dit duidt volgens het rapport op een alarmerend verlies van zicht op deze kwetsbare groep, vooral binnen binnenlandse seksuele uitbuiting. Onder andere op basis van de chatservice van Fier, die 90 minderjarige slachtoffers in 2023 registreerde, wordt aangenomen dat er meer slachtoffers zijn. De Nationaal Rapporteur adviseert om te zorgen voor mogelijkheden voor online contact met en signalering van minderjarige slachtoffers, zodat zij beter in beeld komen en effectief geholpen kunnen worden via laagdrempelige kanalen. Gemeenten kunnen overwegen om deze vormen van signalering en hulpverlening binnen hun regio te versterken, herhaalt de VNG.

Onduidelijkheid over prostitutiecontroles

Een andere conclusie uit het rapport is dat de aanpak van internationale seksuele uitbuiting achterblijft en er te weinig zicht op binnenlandse seksuele uitbuiting, mede door onduidelijkheid over prostitutiecontroles. Het aantal meldingen van binnenlandse seksuele uitbuiting is gedaald, maar er is geen reden om aan te nemen dat de omvang kleiner is geworden. Slachtoffers worden vaak gesignaleerd in minder zichtbare sectoren zoals thuisprostitutie en de escortsector. Het gebruik van digitale middelen door daders maakt het moeilijker om slachtoffers te identificeren en te helpen. Sekswerk vanuit huis is in veel gemeenten nog niet gereguleerd en er zijn grote verschillen in het sekswerkbeleid van gemeenten. Daardoor voeren gemeenten en politie niet overal op dezelfde manier prostitutiecontroles uit. Sommigen gemeente voeren zelfs helemaal geen controles uit. De Nationaal Rapporteur benadrukt daarom dat er heldere kaders nodig zijn voor controles in de seksbranche, zoals over de taakverdeling en de in te zetten bevoegdheden.

Uniforme prostitutiecontroles

Volgens het rapport belemmeren het uitblijven van een landelijk sekswerkbeleid en onduidelijk toezicht op sekswerk de aanpak van mensenhandel. ‘Er is behoefte aan een uniforme uitvoering van prostitutiecontroles, met duidelijke verantwoordelijkheden en landelijke doelstellingen, zodat misstanden binnen deze sector beter zichtbaar worden en effectief kunnen worden aangepakt.’ De VNG haalt uit het rapport dat het ontbreken van uniforme kaders leidt tot variërende aanpakken per gemeente, ‘wat een consistent zicht op slachtoffers en daders bemoeilijkt’.

Doorstroom moeizaam

De opvang en hulpverlening aan slachtoffers van mensenhandel kent grote knelpunten, is nog een conclusie. Er is bijvoorbeeld een tekort aan opvangplekken en de toegankelijkheid daarvan is vaak problematisch door persoonlijke factoren, zoals gender, aard van de problematiek en verblijfsstatus. Door lange wachtlijsten verloopt de doorstroom naar (beschermd) wonen en ggz-behandeling moeizaam. Toegang tot opvang en hulp voor buitenlandse slachtoffers is onzeker doordat de toegang afhankelijk is van de medewerking van het slachtoffer in de strafprocedure. De Nationaal Rapporteur pleit voor loskoppeling van verblijfsstatus en strafrechtelijk onderzoek en een snellere invoering van verbeteringen in opvang en hulpverlening, zoals een nationaal verwijsmechanisme.

Meer samenwerking

De monitor pleit voor meer samenwerking tussen lokale, regionale en nationale instanties om mensenhandel effectiever aan te pakken. Hierin zijn gemeenten een belangrijke schakel vanwege hun nabijheid en hun verantwoordelijkheden in toezicht, signalering en hulpverlening, ziet ook de VNG. Het versterken van de samenwerking kan aan een meer consistente en integrale aanpak van mensenhandel bijdragen. Verder roept de monitor op tot een kritische blik op de huidige aanpak en benadrukt deze de gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle betrokken partijen, zoals gemeenten, opsporingsinstanties en zorgverleners, om mensenhandel beter te bestrijden en slachtoffers adequaat te beschermen.