‘We komen binnen via de achterdeur'

Wat moet een burgemeester doen als het niet pluis lijkt met een wethouder of raadslid? Wat doe je met grensoverschrijdend gedrag in het gemeentehuis? Laurens Raijmakers spart met burgemeesters over hun dilemma’s. ‘Door het erover te hebben, ontspant de kramp.’

Niets aan de grote klok

‘We komen binnen via de achterdeur en we vertrekken ook weer via de achterdeur. Niemand hoeft te weten dat we langs zijn geweest’, zegt Laurens Raijmakers, senior adviseur integriteit en sociale veiligheid bij het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers (SIPA) in Den Haag. ‘Dat een burgemeester uiteindelijk besluit om met een vermeende integriteitsschending of het vermoeden van grensoverschrijdend gedrag naar buiten te treden – en al dan niet een onderzoek naar een raadslid of wethouder te starten – is aan hem of haar. Wij zeggen niet wie de onderzoekers moeten zijn en wij hangen niets aan de grote klok. Wij doen ons werk in stilte’, zegt Raijmakers.

Niet altijd onderzoek nodig

Dat doet het SIPA zo’n vijftig tot zeventig keer in het jaar. Voor burgemeesters (‘af en toe een dijkgaaf, en heel af en toe een commissaris van de koning’) die omhoog zitten met een anonieme brief of een netelige integriteitskwestie. Raijmakers (55): ‘Wij adviseren beslissers op het terrein van integriteitsvraagstukken. Hoe moet je hiermee omgaan? Dat heeft er ook mee te maken dat niet iedere integriteitsmelding hout snijdt. Maar óók omdat je niet meteen in de reflex moet schieten dat er dús een onderzoek nodig is. Er zijn ook andere manieren om te achterhalen wat speelt en daar een oplossing voor te vinden. Stel: er komt een melding binnen dat in de kelder van het gemeentehuis jenever wordt gestookt. Dan kun je daar een groot onderzoek naar doen, maar je kunt ook de trap aflopen en vragen wat de dames en heren daar aan het doen zij. Zo voorkom je veel gedoe en bespaar je publiek geld. Integriteitsonderzoeken zijn kostbare onderzoeken.’

Vertrouwen is essentieel

Je hoort het burgemeesters vaak zeggen: het burgemeesterschap is een eenzaam beroep. Vrienden mag je eigenlijk niet maken in je eigen gemeente en je kunt nooit echt vertrouwelijk met iemand worden. Helemaal niet als het om grensoverschrijdend gedrag of een vermeende integriteitsschending in het gemeentehuis gaat. Bij wie kun je terecht? ‘En dan heb je er ook nog eens weinig ervaring mee, als het goed is’, zegt Raijmakers. ‘Het is lastig om te sparren met iemand die betrokkenen kent. Als de burgemeester intern moet gaan sparren, dan is het bekend en is het risico groot dat het uitlekt. Er hoeft nog niets aan de hand te zijn, maar de schade is aangericht. Het is daarom goed om buiten het gemeentehuis een onafhankelijk steunpunt te hebben dat een zaak met je kan afpellen. Je spart met mensen die je kunt vertrouwen. Dat vertrouwen is essentieel. Dus dan weet je dat: ik ga niet vertellen met wie ik nu weer om de tafel heb gezeten’, lacht Raijmakers.

Bewust van potentiële risico’s

Het team van Raijmakers krijgt steeds vaker te maken met vragen in de trant van: dit speelt, loopt de wethouder hier een risico? Dus niet wachten op een melding , maar die voor zijn. Raijmakers: ‘Beslissers zijn zich steeds beter bewust van potentiële risico’s. Denk aan grondposities van een raadslid. Kan hij meepraten als een bestemmingsplan wordt besproken? Je wil dat een raadslid meedoet, maar je moet ook een grens stellen. Waar leg je die? Dat is heel moeilijk te bepalen. Laten we belangenverstrengeling nemen. Een wethouder heeft aandelen in een bedrijf en dat bedrijf gaat zaken doen met jouw gemeente. Dan is het slim om afstand te nemen van de besluitvorming óf van dat bedrijf. Tegelijkertijd moet je daar zinnig mee omgaan. Stel dat jouw gemeente iedere week Albert Heijn laat langskomen, en jij hebt als wethouder aandelen in Albert Heijn: mag je dan niet besluiten over het leveren van koekjes?’

Gesprek aan de voorkant

Daarom is het zo belangrijk, vindt Raijmakers, dat een burgemeester het gesprek in het gemeentehuis ‘aan de voorkant voert, en niet aan de achterkant’. Kies je voor het laatste, dan is het kwaad geschied en zijn de verhoudingen verpest. Adviseur integriteit en sociale veiligheid Raijmakers: ‘Als je het gesprek van tevoren hebt gehad, dan ken je de standpunten. Daarmee zet je binnen een collectief – binnen het college, binnen de raad – een norm. En zorg je er ook voor dat het wat minder spannend en wat minder eng wordt. Waar of niet, een beschuldiging van belangenverstrengeling is altijd akelig. Als wordt gezegd dat je niet integer ben, dan raakt je dat. Dat doet wat met je.’

Lees het hele interview met Laurens Raijmakers deze week in BB19 (inlog)