Aantal vermoede misstanden bij HvK verdubbeld

Het aantal mensen dat in de afgelopen twee jaar contact zocht met het Huis voor Klokkenluiders voor advies is verdubbeld van gemiddeld 20 naar 40 adviesverzoekers per maand. De toename is deels toe te schrijven aan de inwerkingtreding van de subsidieregeling voor kosteloze rechtsbijstand en mediation voor klokkenluiders.

81 klokkenluiderszaken

Dit blijkt uit het jaarverslag 2024 van het Huis voor Klokkenluiders. In 2024 is het Huis voor Klokkenluiders meer dan 2000 keer benaderd. 467 mensen die een misstand op het werk vermoedden, namen vorig jaar contact op met het ‘Huis’ voor advies. Dat is bijna een verdubbeling ten opzichte van twee jaar geleden (243) en een kwart meer dan in 2023 (369). Het Huis had verder 81 advieszaken in behandeling, die zijn beoordeeld als vermoede misstand en daarmee klokkenluiderszaken zijn.

Vaak benadeling

Niet alle integriteitsschendingen zijn namelijk misstanden, zoals bedoeld in de Wet bescherming klokkenluiders (Wbk). Een misstand moet het maatschappelijk belang raken of over een EU-inbreuk gaan. Individuele kwesties of eenmalige incidenten vallen dus buiten de definitie van een maatschappelijke misstand. Het Huis benadrukt dat het merendeel van de melders benadeling ervaart na het doen van een melding. Vaak gaat het dan om pestgedrag, sociale isolatie, intimidatie, beëindiging van het dienstverband of zelfs bedreiging.

Sociale onveiligheid

De vermoede misstanden waarover mensen het Huis benaderden, gingen vooral over sociale onveiligheid op de werkvloer. Het meest genoemd werden intimidatie en machtsmisbruik door leidinggevenden, maar vermoedens gaan ook over racisme en discriminatie, pesten en sociale isolatie. Weer andere misstandvermoedens hadden betrekking op fraude, aanbestedingen, veiligheid van materialen, naleving van voorschriften, omgang met persoonsgegevens, academische vrijheid of over de kwaliteit van zorg of publieke dienstverlening.

Meer verzoeken vanuit rijk

Het aantal nieuwe adviesverzoeken steeg, maar ook de complexiteit ervan nam toe. Dit maakt het volgens het Huis lastiger om te kunnen beoordelen of er sprake is van een vermoeden van een maatschappelijke misstand, bijvoorbeeld als het gaat om een angstcultuur, grensoverschrijdend gedrag of vormen van discriminatie. ‘Steeds vaker omvat een adviesverzoek ook een combinatie van verschillende vermoedens van een misstand.’ De meeste adviesverzoeken (40 procent) waren in 2024 afkomstig uit de private sector. De herkomst daarvan was zeer divers. Binnen de semipublieke sector kwam ruim de helft uit zorg en welzijn en een derde uit het onderwijs, met name uit de academische wereld. Binnen de publieke sector werkte bijna de helft van de adviesverzoekers bij het rijk en een derde bij gemeenten. Vorig jaar was dit andersom.

Private sector

In eerdere jaren was het aantal adviesverzoeken dat het Huis aanmerkten als vermoeden van een misstand of ‘klokkenluiderszaak’ gelijkelijk verdeeld over de publieke, semipublieke en private sector. In 2023 voerde semipublieke sector de boventoon en in 2024 was het aandeel van de private sector dus het grootst. ‘Het Huis vindt dit een goede ontwikkeling, omdat de private sector, gelet op het aantal medewerkers in de private sector ten opzichte van de andere sectoren, in verhouding nog ondervertegenwoordigd was.’

Te laat

Het Huis merkt ook dat medewerkers hem regelmatig benaderen in een (te) laat stadium. Als een conflict met de werkgever is ontstaan, raakt de aandacht voor het vermoeden van een misstand vaak op de achtergrond. Meestal ervaren zij dan al benadeling door hun werkgever en is er sprake van een (dreigend) rechtsgeschil. Wanneer de werkgever de melder geheimhouding op informatie oplegt, merken de adviseurs dat de melder vaak bang is om informatie met hen te delen. ‘Het vertrouwelijk delen van belangrijke meldinformatie met een adviseur van het Huis is echter wettelijk toegestaan, omdat wij een geheimhoudingsplicht hebben. Bovendien kan dit van belang zijn om het vermoeden van een misstand te kunnen beoordelen en de melder goed te adviseren.’

Kosteloze rechtsbijstand

Adviseurs van het Huis geven niet alleen onafhankelijk en vertrouwelijk advies, maar kunnen sinds februari 2024 ook melders die benadeling ervaren, doorverwijzen naar de Raad voor Rechtsbijstand om in aanmerking te komen voor kosteloze rechtsbijstand of mediation. Daarvoor geldt geen vermogens- of inkomenstoets, maar wel moet het Huis, na een eerste beoordeling, hebben vastgesteld dat er sprake is van een vermoede misstand die maatschappelijk van belang kan zijn. In 2024 heeft het Huis 19 mensen doorverwezen naar de Raad.

Verzoeken om onderzoek

In 2024 zijn 28 nieuwe verzoeken ingediend om onderzoek door het Huis naar een vermoeden van een misstand en naar de mogelijk benadeling die de melder ondervindt van zijn of haar melding. Dat zijn er evenveel als vorig jaar. Bijna twee derde (64 procent) was afkomstig uit de publieke sector. Van die 28 gingen er twaalf over een vermoeden van een misstand en veertien over de benadeling als gevolg van de melding. Twee verzoeken gingen om een EU-inbreuk. Na beoordeling leidden vier van deze verzoeken tot een onderzoek, die eind 2024 zijn gestart: twee naar een vermoede misstand en twee naar mogelijke benadeling als gevolg van het melden van een misstand. Daarnaast behandelde de afdeling Onderzoek in 2024 in samenwerking met de afdeling Advies acht ‘maatwerkzaken’, waarvan er vijf werden afgerond.

Negen externe meldpunten

Veel organisaties blijken het Huis in hun meldregelingen nog als enig extern meldpunt te vermelden. Maar met de invoering van de Wet bescherming klokkenluiders (Wbk) twee jaar geleden zijn er negen autoriteiten aangewezen als extern meldpunt. Zij hebben elk expertise op hun eigen terrein, zoals de ACM, de IGJ of NVWA. Het Huis noemt het belangrijk dat een melder bij de juiste instantie komt om een melding te kunnen laten oppakken of onderzoeken. Op initiatief van het Huis sloten de negen autoriteiten vorig jaareen samenwerkingsprotocol met als doel om meldingen ‘op een eenduidige manier op te volgen en melders zo nodig snel naar de juiste instantie te kunnen doorverwijzen’. ‘Melders mogen geen spoorzoekers worden.’