Rijksambtenaar onwetend van bijstand voor klokkenluiders

Rijksambtenaren die op hun werk aanlopen tegen misstanden maken nauwelijks gebruik van de beschikbare rechtsbijstandsvergoeding en mediation. Het aanbieden van die voorzieningen heeft de meldingsbereidheid niet daadwerkelijk vergroot. Andere drempels zijn volgens onderzoekers mogelijk groter of doorslaggevender.

Geringe bekendheid

Om de meldingsbereidheid bij misstanden in de sector rijk te vergroten werd twee jaar geleden gestart met twee pilots: het aanbieden van juridische ondersteuning aan klokkenluiders in de vorm van rechtsbijstandsvergoeding en de mogelijkheid tot een gesprek onder begeleiding of mediation. Uit evaluatie-onderzoek van Kwink Groep in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken blijkt dat de voorzieningen de afgelopen jaren weinig zijn gebruikt. Ze bevelen aan in te zetten op het realiseren van betere bekendheid, vindbaarheid en toegankelijkheid van de voorzieningen. Dat zou kunnen leiden tot meer gebruik ervan.

Veel integriteits- en vertrouwensfunctionarissen bleken niet bekend met de voorzieningen van de pilots. Met name de mogelijkheid tot rechtsbijstandsvergoeding – tot een maximum van circa 7.500 euro – is onbekend; meer dan de helft van de respondenten kende die voorziening niet. Daar is volgens de onderzoekers winst te halen, maar dan moet het niet blijven bij het geven van een eenmalige presentatie of het eenmalig verstrekken van informatie via een nieuwsbrief of factsheet.

Angst voor stress

De onderzoekers plaatsen in hun evaluatierapport overigens wel de kanttekening dat wegnemen van de twee specifieke drempels niet garandeert dat de meldingsbereidheid daadwerkelijk wordt vergroot, omdat andere drempels mogelijk groter of doorslaggevender zijn. ‘Voorbeelden van grote of doorslaggevende drempels die functionarissen in gesprekken met de onderzoekers hebben genoemd, zijn bijvoorbeeld de angst voor stress, de angst om niet anoniem te kunnen blijven en de angst om vrienden of familie kwijt te raken.’

De onderzoekers concluderen daarom dat het bieden van een mogelijkheid tot vergoeding van rechtsbijstand of mediation hooguit ‘in enige mate drempelverlagend kan zijn, maar op zichzelf waarschijnlijk geen wezenlijke verandering in het aantal meldingen tot gevolg zal hebben.’

Meer drempels

Minister Uitermark van Binnenlandse Zaken zegt blij te zijn de inzichten uit het onderzoek, omdat dit handvatten biedt om de meldingsbereidheid van een vermoeden van een misstand te verhogen. ‘Medewerkers die vermoedens van misstanden melden mogen daar op geen enkele wijze negatieve gevolgen van ondervinden’, aldus de minister. De voorzieningen uit de pilot blijven daarom volgens haar van kracht. Verder belooft ze werk te maken van de aanbeveling van de onderzoekers ‘de voorzieningen te blijven zien in een context van een variëteit aan drempels en bij het (her)ontwerpen van voorzieningen in te spelen op meerdere drempels tegelijkertijd.’