Gemeenteambtenaar actief in melden vermoedens misstanden

Medewerkers van gemeenten meldden in 2023 de meeste vermoedens van misstanden van de hele publieke sector. Maar ook bij de rijksoverheid en zelfstandige bestuursorganen waren er veel. Dat meldt het Huis voor Klokkenluiders dat vorig jaar in totaal 369 adviesverzoeken ontving. Dat waren er 50 procent meer dan in het jaar ervoor (243).

37 klokkenluiderszaken

Uit het jaarverslag 2023 blijkt dat 37 van die 369 adviesverzoeken als ‘klokkenluiderszaak’ zijn aangeduid. Het Huis voor Klokkenluiders (hierna: het 'Huis') constateerde daarin dat er ‘een redelijk vermoeden was van een misstand die het maatschappelijk belang raakt’. Die zaken speelden vooral in de zorg, het onderwijs en in gemeenten. In voorgaande jaren was het aantal adviesverzoeken dat het Huis aanmerkte als ‘vermoeden van een misstand’ redelijk gelijk verdeeld over de publieke, semipublieke en private sector. Maar in 2023 was het aandeel van de semipublieke sector (50 procent) beduidend groter. De zorgsector voerde daarbij duidelijk de boventoon. Het aandeel van de private sector was 31 procent en van de publieke sector 19 procent.

Veelal benadeling

In de meeste klokkenluiderszaken ervaart de melder benadeling. Het gaat dan vaak om pestgedrag, sociale isolatie, intimidatie, beëindiging van het dienstverband of bedreiging. ‘Wanneer melders ons benaderen, hebben zij vaak al een conflict met de werkgever. We denken dan uiteraard mee hoe we ze dan nog het beste kunnen helpen, maar het beperkt onze ruimte om nog te kunnen interveniëren. Hoe eerder mensen bij ons komen met een vermoeden, hoe beter we ze kunnen helpen om tot een goede afhandeling te komen’, zegt Wilbert Tomesen, voorzitter van het Huis voor Klokkenluiders.

Grensoverschrijdend gedrag

Er was er niet alleen een toename van het aantal adviesverzoeken, maar ook de complexiteit van de vermoede misstanden was groter. De inwerkintreding van de Wet bescherming klokkenluiders en de media-aandacht voor misstanden, zoals de integriteitsschendingen bij Omgevingsdienst IJsselland, speelden hierbij een rol. Vermoedens van misstanden waarover mensen het Huis benaderden, gingen onder meer over de omgang met bedrijfsgeheimen en persoonsgegevens, vermoedens van fraude of het overtreden van veiligheidsvoorschriften. Daarnaast ontving het Huis, net als in voorgaande jaren, veel meldingen over sociale (on)veiligheid en grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, waaronder discriminatie.

Maatwerkzaken

‘Degenen die bij ons een probleem aankaartten, benoemden vaak het gedrag van de top van hun organisatie als onderdeel van dat probleem’, zegt Tomesen. ‘Zodra werkgevers, met toestemming van een melder, weten dat het Huis meekijkt met de wijze waarop met een melding wordt omgegaan, is alleen dat al vaak een trigger om nog eens extra goed naar de zaak te kijken. Dit leidt bij werkgevers geregeld tot aanpassing van de ingezette lijn.’ Via ‘Maatwerkzaken’ probeert het Huis om tot een goede aanpak te komen voor zowel de melder als de oplossing van de misstand en/of benadeling. Daarin betrekt het met toestemming van de melder ook de werkgever. In 2023 liepen twaalf maatwerkzaken, waarvan er zes zijn afgerond. Deze zijn vertrouwelijk en worden niet gepubliceerd.

Vertrouwenspersonen ontberen kennis

Verder was opvallend dat er in 2023 tussen de mensen die vermoedens van misstanden melden meer (politieke) ambtsdragers, leidinggevenden, vertrouwenspersonen en zzp’ers zaten dan in voorgaande jaren. ‘Vertrouwenspersonen klopten vaak aan bij het Huis’, aldus Tomesen. ‘Voor advies over een individuele casus in hun organisatie of voor algemenere vragen over de rol van vertrouwenspersonen bij meldingen.’ Vertrouwenspersonen die een beroep op het Huis deden beschikken niet altijd over de nodige (basis)kennis over het melden. ‘Dit speelt vooral wanneer wij zien dat de werkgever niet voldoende heeft geïnvesteerd in het faciliteren van de personen die de rol van vertrouwenspersoon vervullen. Dat dit cruciaal is voor een goed verloop van een meldingsproces staat bij die werkgevers nog onvoldoende op het netvlies.’

Inrichten meldregeling

Het aantal werkgevers dat in 2023 contact opnam met het Huis (276 organisaties) steeg ook met meer dan 50 procent. Die vragen gingen vooral over het inrichten van een meldregeling of het voeren van intern onderzoek. Organisaties wilden ook advies over het vertrouwenswerk binnen de uitvoering van de wet. ‘Voorkomen is beter dan genezen. Daarom besteden we veel aandacht aan preventie richting organisaties’, zegt Tomesen. Als een organisatie een succesvol meldbeleid hanteert, waarin melders en meldingen serieus genomen worden, kunnen misstanden juist worden voorkomen.’