Kiezen en Context

Wat zouden bewoners van onze streken in de 23e eeuw van onze tijd willen weten? Tenminste, ervan uitgaande dat die bewoners er zijn en dat ze nieuwsgierig zijn. Zouden ze geïnteresseerd zijn in hoe wij worstelden met de nasleep van fossiele energie, met door gaswinning opgewekte aardbevingen? Of misschien meer in de effecten van de doorzettende globalisering, de discussies rond TTIP, multiculturalisme  of gesloten grenzen? 

Je weet niet waar toekomstige generaties nieuwsgierig naar zijn en we kunnen niet boven onze eigen tijd uitspringen. Toen mensen begonnen archieven en bibliotheken te verzamelen deden ze dat met de inzichten van hun tijd. Die inzichten bestaan nog steeds, maar de omstandigheden zijn drastisch veranderd. De aard van informatie, de hoeveelheid, het gebruik, de media. Hoe gaan we zorgen dat toekomstige generaties toegang hebben tot voldoende gevarieerd materiaal waarmee ze hun eigen onderzoek kunnen doen? Of geven we dat op en laten het over aan het toeval?
 

Veel informatici geloven dat je niet meer hoeft te kiezen wat je bewaart. De opslagkosten zijn straks geen kostenfactor meer. We kunnen alles opslaan: tekst, data, sociale media, foto’s, films, websites, data uit het internet of things. Dat  is waar: de opslagkosten blijven dalen en de rekenkracht neemt almaar toe. Nieuwe technieken door bijvoorbeeld opslag via DNA maken misschien een quantumsprong in opslagcapaciteit mogelijk. Misschien. Maar het gaat niet alleen om opslaan. Zoals iedereen weet die de foto’s of mails op zijn tablet of pc probeert op te ruimen: het gaat ook om vinden en begrijpen. Als je informatie niet kunt plaatsen heeft die weinig nut. Kiezen blijft daarom nodig. En om informatie te begrijpen moet je iets kunnen reconstrueren van de context waarin de informatie geproduceerd en gebruikt is. Ook daar zijn uitstekende technieken en algoritmes voor, ontwikkeld door de talloze kleine en grote internetbedrijven in het tijdperk van de FANG (Facebook, Amazon/Apple, Netflix, Google).
 

Dat klopt, maar de discussie gaat over meer dan techniek. Hij gaat ook over macht, identiteit en autonomie. Het verschijnsel ‘information bubble’ was een paar jaar geleden nog hypothetisch. Nu is het een reële politieke factor. Het is het fenomeen dat we alleen die informatie krijgen die aansluit bij onze opvattingen, voorkeuren en wereldbeeld. Dat is een opvatting van klantvriendelijkheid waar je veel vrienden mee maakt, maar het is geen neutrale technologie. Als iedereen opgesloten zit in zijn  eigen ‘information bubble’,  leidt dat tot erosie van  de begrippen feit en waarheid. Meningen, vooroordelen en mogelijke waarheden prevaleren. 

Truthiness is het al genoemd door de Amerikaanse komiek Stephen Colbert in 2005, waar raakt dat ons als overheid? Ik ben ervan overtuigd dat wij een tegenkracht kunnen en moeten vormen tegen commerciële algoritmes die bepalen wat wij vinden als we informatie zoeken. Toegegeven de FANG zijn verschrikkelijk goed in zoektechnologie, beter dan de overheid. Die strijd winnen we niet. We moeten er wel van leren want toegang tot overheidsinformatie is een democratisch grondrecht. Die informatie moeten wij veiligstellen, beheren en toegankelijk maken voor nu en voor de toekomst. Daar zijn innovatieve methodes voor nodig, data analyse, e-discovery, zoekmachines. 

Overheidsarchieven van de toekomst zijn misschien ten dele nog bewaarplaatsen, maar het worden denk ik vooral instellingen die burgers nu en straks garanties bieden. Garantie dat de informatie authentiek is en dat zij vindbaar wordt gemaakt door de context zichtbaar te maken. Met de technieken zoals die van de FANG, maar wel in eigen beheer.

Marens Engelhard, Algemeen Rijksarchivaris