Griffier als de hoeder van democratische waarden

De griffier moet als hoeder van de lokale democratie niet slechts in dienst staan van de raad, maar in dienst van de decentrale democratie. Dat schrijft de Vereniging van Griffiers (VvG) in een brief aan demissionair BZK-minister Hugo de Jonge. De term ‘hoeder van democratische waarden’ moet dan wel wettelijk worden vastgelegd en niet enkel, zoals nu het geval is, in de modelinstructie voor de griffier.

Eigenstandige rol

In de brief verwijst de VvG naar de Kamerbrief die de vorige minister van BZK in september vorig jaar stuurde over versterking van decentrale volksvertegenwoordigingen en besturen. Daarbij refereerde zij specifiek aan de rol en het belang van de griffier. De vereniging onderschreef al de hoofdlijn van het adviesrapport ‘Eigenstandig en (on)afhankelijk. Nieuwe spelregels voor sterke griffie(r)s’ van Geerten Boogaard, Harmen Binnema en Petra Paulides, waarin die ‘eigenstandige’ rol stevig werd verankerd. Op het jaarcongres van de griffiers bleek er ook brede steun voor te zijn onder de leden.

Hoeder democratische waarden

Onlangs heeft de vereniging het advies laten bestuderen door een speciale werkgroep en deze doet concrete voorstellen om de ondersteuning van raden en staten te versterken en de positie van de griffier steviger te verankeren. Een daarvan is het ondervangen van de kwetsbaarheid van de griffier door verankering van de term ‘hoeder van democratische waarden’ in de wet. Deze opvatting van de ambtsplicht moet niet alleen gebaseerd zijn op lokale omstandigheden, maar heeft een ‘stevige juridische basis nodig, zodat de griffier geen belemmeringen ervaart wanneer hij/zij zich uitspreekt of actie onderneemt’.

Ongewenste discussies voorkomen

Verder achtten de onderzoekers het werven van strategische griffiers met ambities van belang. De vereniging onderschrijft het voorstel om vanuit het gewenste profiel voor de gemeente of provincie een ideale rol voor de volksvertegenwoordiging te bepalen en daaruit profielen voor burgemeester én griffier af te leiden. Ook vraagt de vereniging aan de minister om de uitrol van het profiel van de strategische griffier, in 2022 door de VNG omarmd, ‘actief te bevorderen richting gemeenten en provincies’. Verder loopt er een discussie over inschaling en functiewaardering van de griffer. De VvG wil duidelijkheid over de inschaling van de griffier (naar gemeentegrootte) als onderdeel van de driehoek. ‘De VvG vindt dat met het centraal normeren van de inschaling van de griffier ongewenste discussies op decentraal niveau kunnen worden voorkomen en pleit er bij u voor dit voortvarend ter hand te nemen.

Centraliseren rechtspositie

De Raad voor het Openbaar Bestuur constateerde al handelingsverlegenheid bij gemeenteraden en provinciale staten om in de eigen ondersteuning te investeren. Ook om de griffier geen speelbal van de politiek te laten worden moet de eigenstandigheid van de griffier volgens de vereniging worden bevorderd door het centraliseren van de rechtspositie. Het wettelijk vastleggen van het recht op ambtelijke ondersteuning ten behoeve van het functioneren van de griffie vindt de VvG ‘van groot belang om een lokale discussie tussen griffie en ambtelijke organisatie hierover te voorkomen’. ‘Daarmee wordt tevens het persoonlijke vervangen door een zakelijke verankering van dit recht.’ In de modelinstructie staat al dat de griffier verantwoordelijk voor het bedrijfsmatig functioneren van de griffie, inclusief ambtelijke bijstand. De vereniging ziet deze modelinstructie graag als de norm.

Geen vertrouwenspersoon

Verder wil de vereniging dat het mandaat van het college voor de bevoegdheid tot het aangaan van privaatrechtelijke rechtshandelingen in het raadsdomein, ongedaan wordt gemaakt in de Gemeentewet. Dat mandaat zou bij de griffier moeten liggen. ‘Reparatie van dit ongewenste neveneffect van de dualiseringswetgeving van destijds achten wij noodzakelijk.’ Anders dan de onderzoekers van het adviesrapport vindt de vereniging niet dat de griffier moet worden betiteld als vertrouwenspersoon. De griffier heeft weliswaar een vertrouwensfunctie jegens de raad, maar ‘de neutraliteit van de griffier naar buiten toe, kan hem/haar in een lastig pakket brengen wanneer hij/zij bij integriteitskwesties als vertrouwenspersoon zou moeten optreden’. Bij integriteitskwesties zou de griffier slechts moeten luisteren en adviseren. De burgemeester of cdk heeft hierin een sturende rol. De term ‘vertrouwenspersoon’ moet voor de functie griffier daarom worden vervangen door ‘vertrouwensfunctie’.

Bondgenootschap van gekozen vicevoorzitter

Met de versterking van de eigenstandigheid van de griffier moet ook de werkgeverscommissie worden erkend en genormeerd in de wet, vindt de VvG. Als dit is vastgelegd in de Gemeentewet, ‘kunnen bij verordening taken, bevoegdheden, samenstelling en werkwijze van deze commissie worden geregeld’. Daarbij is het advies om de taken voor de griffie te mandateren aan de griffier. ‘De commissie krijgt vooral één belangrijke taak naast beoordeling, namelijk klankbord zijn voor de griffier.’ De formele leiding van de griffie ligt bij de griffier, die zo de eigenstandige rol recht doet. Tot slot omarmt de VvG ‘het bondgenootschap van een gekozen vicevoorzitter van de raad’. Deze is meer dan enkel een technische vervanger van de voorzitter. Een (gekozen) vicevoorzitter bewaakt het collectief belang van de raad en ondersteunt acties van de griffier voor de langere termijn in de werkgeverscommissie, het presidium en/of de agendacommissie. ‘Zo stut de vicevoorzitter de eigenstandige rol van de griffier en worden eventuele kwetsbaarheden afgevangen.’