Aantal gemeenten stabiel na decennialange afname

De voortdurende afname van het aantal gemeenten is tot stilstand gekomen. Op 1 januari telt Nederland 342 gemeenten, net als in de twee jaar daarvoor. Sinds 1899 is het aantal gemeenten ruim drie keer zo klein geworden. Vooral na 1960 nam het aantal snel af.

Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De laatste gemeentelijke herindeling vond plaats op 1 januari 2023 in Zuid-Holland. Brielle, Hellevoetsluis en Westvoorne gingen toen samen op in de nieuwe gemeente Voorne aan Zee. ‘Deze bestuurlijke verandering is voorlopig de laatste van een lange reeks gemeentelijke herindelingen en grenswijzigingen’, schrijft het CBS.

Voortdurende afname

In 1899 telde Nederland 1.121 gemeenten. Door opheffing en samenvoeging is dit aantal voortdurend afgenomen. Sinds 2023 zijn er nog 342 gemeenten; een afname van ongeveer 70 procent ten opzichte van 1899.

Bestuurskracht

Tot eind jaren vijftig liep het aantal gemeenten nog niet zo sterk terug, maar sinds de jaren zestig vonden er veel herindelingen plaats. Het aantal gemeenten daalde flink. ‘De gedachte achter de herindelingen was dat grotere gemeenten meer bestuurskracht hebben om al hun taken goed te kunnen uitvoeren’, licht het statistiekenbureau toe. Omdat er nauwelijks nog herindelingen of samenvoegingen plaatsvinden, is recent de afname vrijwel tot stilstand gekomen.  

Geen kleine gemeenten

Door herindelingen en een verdrievoudiging van de Nederlandse bevolking, is de omvang van gemeenten in de afgelopen 125 jaar behoorlijk veranderd. Zo zijn er bijna geen kleine gemeenten meer. Het gemiddelde aantal inwoners per gemeente is meer dan vertienvoudigd: van 4.500 in 1899 naar 52.500 in 2024.

Waddeneilanden en Rozendaal

Vooral het aandeel zeer kleine gemeenten (minder dan 5.000 inwoners) nam af. In 1899 had nog 82 procent van alle gemeenten minder dan 5.000 inwoners. In 2024 ligt dat percentage op zo’n 1,5 procent. Ameland, Schiermonnikoog, Terschelling, Vlieland en Rozendaal zijn de enige gemeenten met minder dan 5.000 inwoners. Schiermonnikoog is met 972 zielen de kleinste.

Verdubbeling

Na 1990 daalde ook het aandeel gemeenten met een inwonertal tussen de 5.000 en 20.000. Sinds 2000 is het percentage gemeenten met 50.000 tot 100.000 inwoners bijna verdrievoudigd. Het aandeel grote gemeenten (vanaf 100.000 inwoners) is verdubbeld.

Steden

De aanblik van Nederland op de kaart is sterk veranderd door al deze samenvoegingen. Maar ook migratie en de natuurlijke bevolkingsgroei van gemeenten droegen hieraan bij. In 1899 woonde ruim een derde in de kleinste gemeenten (tot 5.000 inwoners). Heden ten dage wonen de meeste mensen juist in 100.000+ gemeenten, namelijk 38 procent. Naar verhouding nam de bevolking in middelgrote gemeenten (20.000 tot 50.000 inwoners) het meest toe: van 9 naar 33 procent.