Onafhankelijkheid Wmo-toezichthouder onder druk

Minder gemeenten geven aan dat hun Wmo-toezichthouder zelfstandig en onafhankelijk oordeelt. Een groot deel is terughoudend met het openbaar maken van rapporten. Demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) erkent dat er aanwijzingen zijn dat de zelfstandigheid en onafhankelijkheid van de toezichthouder ‘wat meer onder druk is komen te staan’.  

Dat blijkt uit een rapport van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) over de kwaliteit van het Wmo-toezicht in 2022. De rol van de Wmo-toezichthouder zegt iets over zijn of haar onafhankelijkheid ten opzichte van het college van burgemeester en wethouders. ‘Wat opvalt’, schrijft de IGJ, ‘is de dalende lijn voor de eigen rol van de Wmo-toezichthouder bij het bepalen van het moment en de zwaarte van de interventie.’ Bijvoorbeeld dat de toeziener het college adviseert over kennisgeving, monitoring of handhaving. De dalende lijn geldt eveneens voor het zelfstandig formuleren van een onafhankelijk oordeel. In beide gevallen gaat om een afname ten opzichte van voorgaande jaren. De Inspectie heeft geen verklaring voor deze neergang.

Calamiteiten

Verder is een groot deel van de gemeenten terughoudend met het openbaar maken van calamiteitenrapporten, vooral op grond van privacyoverwegingen van betrokkenen. Ongeveer driekwart van de gemeenten heeft deze rapportages in 2022 niet openbaar gemaakt. De overige gemeenten geven aan dat ze alle of sommige rapporten wel volledig of gedeeltelijk openbaar maken, of van plan zijn dat in 2023 te doen.

Proactief onderzoek

Wmo-toezichthouders kunnen ook acteren op basis van signalen van inwoners, zorgverleners- of zorgaanbieders of de gemeenteraad. Dit wordt proactief toezicht genoemd. Maar met het openbaar maken van die rapporten is het niet veel beter gesteld. In 2022 heeft slechts een vijfde van de gemeenten dit volledig openbaar gemaakt. Bijna de helft zegt niks naar buiten te brengen. Een deel (15 procent) wilde dat in 2023 wel doen.

Adviezen aan college

Een andere belangrijke rol van de Wmo-waakhond is het bieden van gevraagde en ongevraagde adviezen aan het college. Deze aanbevelingen kunnen bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit. Maar ook hier geldt dat slechts een beperkt aantal gemeenten deze adviezen volledig openbaar heeft gemaakt. In 2022 was dat minder dan een vijfde van de gemeenten. Meer dan de helft hield het voor zich, waarvan slechts 9 procent voornemens was dat in 2023 wel te doen.

Jaarverslagen

De IGJ signaleert een opvallende daling van het aantal gemeenten dat een openbaar jaarverslag over het Wmo-toezicht heeft. In 2021 was dat nog 57 procent; in 2022 zakte dat naar 49 procent. Ook voor deze afname heeft de Inspectie geen verklaring. Iets minder dan de helft (46 procent) van de gemeenten die een jaarverslag hebben gepubliceerd, heeft dat jaarverslag eveneens gedeeld met de gemeenteraad. In vergelijking met voorgaande jaren blijft het aantal gemeenten zonder verslag stabiel (rond de 40 procent).

Onder druk

In zijn reactie erkent demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) dat er aanwijzingen zijn dat de zelfstandigheid en onafhankelijkheid van de toezichthouder in 2022 ‘wat meer onder druk is komen te staan’. De bewindspersoon vindt het onafhankelijk functioneren ‘van groot belang’ en wil dit meenemen in de geplande wijziging van de Wmo 2015, die momenteel ambtelijk wordt voorbereid.

Transparantie

Daarnaast begrijpt Van Ooijen dat het voor gemeenten ingewikkeld kan zijn om rapporten over calamiteitentoezicht of proactief toezicht openbaar te maken. ‘Toch zijn er in de praktijk al goede voorbeelden van gemeenten die wel invulling geven aan het (deels) openbaar maken van rapporten’, zegt hij. ‘Het is belangrijk dat er gepaste transparantie is over de adviezen en bevindingen van de toezichthouder, en dat hierover in ieder geval een afweging plaatsvindt waarbij transparantie het uitgangspunt is’, is te lezen in zijn brief aan de Tweede Kamer.